Czytelników, którzy nie zapoznali się jeszcze z poprzednimi tekstami poświęconymi pracy zdalnej, zapraszamy do nadrobienia zaległości:
- Jak pracować zdalnie? Cz. 1. Poradnik dla nauczycieli bibliotekarzy
- Darmowe książki w internecie
- Pensja a praca zdalna – analiza prawnika
Przypominamy, że nauczyciel bibliotekarz, który nie podejmie pracy zdalnej, otrzyma jedynie wynagrodzenie zasadnicze. Formę pracy zdalnej należy skonsultować z dyrektorem i nie oznacza ona automatycznie konieczności prowadzenia zajęć online. Więcej o kwestiach formalnych piszemy tutaj. W poniższych artykułach Wanda Matras-Mastalerz i Lidia Ippoldt opisują m.in. sens i możliwość prowadzenia biblioterapii na odległość oraz wskazują internetowe źródła książek, wierszy, filmów, nagrań i innych materiałów.
Wyprzedzając komentarze czytelników, informujemy, że tematyka biblioterapeutyczna jest skierowana dla chętnych nauczycieli bibliotekarzy pracujących w szkołach, w których jest możliwość realizacji takich zajęć. Nie zachęcamy do forsowania zajęć online na siłę. Dlatego poniższe propozycje obejmują m.in. fakultatywne materiały do przesłania oraz materiały do samokształcenia.
Przypominamy też, że w naszym archiwum znajduje się ponad 100 gotowych scenariuszy zajęć poświęconych biblioterapii.
Czym jest biblioterapia?
Ministerstwo opublikowało definicję:
Biblioterapia – to zamierzone oddziaływanie poprzez czytanie, słuchanie lub oglądanie odpowiednio dobranych książek, fragmentów utworów, oglądanie i słuchanie adaptacji utworów literackich. Terapia ma na celu kształtowanie właściwych postaw, pracy nad sobą, samoakceptacji, przyczynia się do uświadomienia dziecku trudnych sytuacji i uczy reakcji na nie, daje szansę nabrania wiary w siebie, wpływa pozytywnie na emocjonalne stany. Rozwija osobowość poprzez prezentowanie literackich wzorców osobowych godnych naśladowania. Wzbogaca wiedzę, język, wyobraźnię, zdolność rozumienia pojęć moralnych i rozwój uczuć.
Biblioterapia na odległość – czy to możliwe?
Już Henryk Sienkiewicz pisał, że „Gdy ktoś się zaczyta, to albo się czegoś nauczy, albo zapomni o tym co mu dolega, albo się ubawi, albo zaśnie – w każdym przypadku skorzysta”1. W środowisku bibliotekarzy nie trzeba nikogo przekonywać do samego aktu czytania; wszyscy wiemy, że książka jest wartością. Pojawia się pytanie, jak umiejętnie wykorzystywać to narzędzie w edukacji, wychowaniu i terapii w pracy na odległość? Biblioterapia to proces dynamicznego oddziaływania zachodzącego pomiędzy osobowością czytelnika a literaturą. Za podstawowy cel biblioterapii uznaje się wsparcie, „umacnianie” odbiorcy poprzez ukierunkowane czytanie. W procesie tym istotną rolę odgrywa pośrednik, bibliotekarz, psycholog, biblioterapeuta, korzystający z metod wypracowanych przez psychoterapię, ale skupiający się głównie na doborze i wykorzystaniu odpowiedniej literatury w pracy z czytelnikiem. Biblioterapia to nie tylko czytanie tekstu, ale także różnorodne metody i formy pracy z nim w celu wspierania rozwoju i osiągania lepszej jakości życia. Konieczność dostosowania odpowiednich form biblioterapii do indywidualnych potrzeb jej odbiorców, powoduje nieodzowność stałej ich modyfikacji. Oczywiście, należy pamiętać, że nie istnieją recepty uniwersalne, odpowiednie dla wszystkich, jednak potencjał tkwiący w literaturze może stać się skutecznym środkiem terapeutycznym.
Modele działań biblioterapeutycznych w edukacji on-line
W okresie walki z epidemią koronawirusa szczególnego znaczenia nabierają materiały dostępne w sieci. Podzieliłam je tutaj na kilka grup. Każdego dnia pojawiają się nowe propozycje i warto z nich korzystać.
1. Książki w formacie pdf, bajki terapeutyczne, opowiadania, picturebooki, poradniki, które pomagają dzieciom wyjaśnić, czym jest epidemia koronawirusa i jak należy się w związku z nią zachowywać.
Masz tę moc to zupełnie darmowa książka dla dzieci w formacie pdf. Agnieszka Frączek, Ewa Podleś, Wydawnictwo Olesiejuk. Książka powstała przy współpracy lekarzy i psychologów.
Ze wstępu: „Drodzy Czytelnicy, książka, którą macie przed sobą, powstała z potrzeby serca i chęci pomocy. Sytuację związaną z pandemią koronawirusa trudno zrozumieć – często górę biorą strach i panika. Mamy nadzieję, że ta publikacja pozwoli Wam i przede wszystkim Waszym dzieciom zrozumieć, co tak naprawdę się stało, czym jest epidemia, co to jest koronawirus i jak się go wystrzegać”.
Ilustrowany poradnik Jak rozmawiać z dziećmi o koronawirusie autorstwa kolumbijskiej psycholożki Manueli Moliny Cruz. Autorka radzi, żeby podkreślać rolę samego dziecka w zachowaniu bezpieczeństwa. Dzięki temu młody czytelnik może poczuć, że sam przyczynia się do poprawy sytuacji, przez co staje się spokojniejszy. Materiał jest darmowy.
Bajka Jeżyk Bartek zostaje w domu napisana przez psycholożkę i nauczycielkę języka polskiego Martę Mytko. Bajka wyjaśnia przedszkolakom, dlaczego w najbliższym czasie muszą zostać w domu i podpowiada sposoby spędzania wolnego czasu.
Bajka o złym królu wirusie i dobrej kwarantannie napisana przez psycholożkę, Dorotę Bródkę. Dostępna jako ebook w formacie PDF i w formie audiobooka.
Zgrywisia, zaklęcie i zabawa w śpiewanego. Opowieść na czas zarazy. Bajka autorstwa Marii Maruszczyk, psycholożki i bajkoterapeutki. Wersja do poczytania i do posłuchania znajduje się tutaj.
Bajki terapeutyczne napisane przez biblioterapeutkę dr Lidię Ippoldt z Biblioteki Pedagogicznej w Skawinie: O krainie Pollandi, która nie dała się koronostworkowirusowi, O tym jak Kornelka z krainy Pollandi pokochała książki, O tym, jak Marcelek z krainy Pollandi obronił dom przed koronostworkami, O Maksie i jego cioci Kwarantannie z krainy Pollandi, O Wielkiej Orkiestrze Antykoronowirusowej Pomocy z krainy Pollandi, O Maksie i jego cioci Kwarantannie z Krainy Pollandi.
Dostępne są tutaj.
Ebook #Zostańwdomu. O epidemii, kwarantannie i emocjach Karoliny Piotrowskiej prowadzącej blog: Mama seksuolog. Na stronie znajdziemy również propozycje eksperymentów do wykonania w czasie kwarantanny, porady lekarza i wskazówki dla rodziców, jak rozumieć dziecięce emocje i jak wspierać maluchy w przeżywaniu tej trudnej sytuacji.
Na trudny czas Wirusobajka. Autorka Anna Jaworska, czytają Justyna Siepietowska i Helena Jarzyńska (Radio Poznań). Audiobook dostępny tutaj.
2. Filmy i programy edukacyjne. Każdego dnia powstają nowe, więc warto śledzić propozycje w sieci na bieżąco.
Filmy Edusie. Co to jest koronawirus? Pomysł i realizacja: Pracownia Za Piecem – Milena Muzyczuk, Ryszard Muzyczuk Wsparcie merytoryczne: www.lekarzedlaprzedszkolakow.pl
Animacja o koronawirusie autorstwa Anny Kaczor.
Studio Dinksy przygotowało filmik edukacyjny wyjaśniający dzieciom i dorosłym pojęcia związane z koronawirusem (pandemia, kwarantanna itd.). Do filmu powstają scenariusze pracy z dziećmi na temat koronawirusa.
3. Wybór wierszy i piosenek poświęconych tematyce profilaktyki i promocji zdrowia.
Wiersz Małgorzaty Strzałkowskiej Wirus, w którym Autorka tłumaczy dzieciom, czym jest koronawirus i dlaczego należy myć ręce.
Wiersz Artura Barcisia o koronawirusie
Piosenka Koronawirus niech tylko miłość będzie zaraźliwa Magdaleny Beredy
4. Blogi.
Koniecznie zajrzyjcie na blog Iwony Czesiul-Budkowskiej Biblioteczka-apteczka poświęcony biblioterapii i książkom, które wspierają rozwój emocjonalny i społeczny dzieci, oswajają zjawiska wywołujące lęk i podpowiadają sposoby radzenia sobie w sytuacjach emocjonalnie trudnych.
5. Strony bibliotek pedagogicznych.
Wszystkie biblioteki pedagogiczne włączyły się czynnie do wspierania uczniów i nauczycieli w tym trudnym okresie. Warto zajrzeć np. na stronę Regionalnego Zespołu Wsparcia Edukacji. Biblioteki Pedagogicznej w Opolu. W zakładce Edukacja Domowa znajdą Państwo materiały dla nauczycieli, uczniów i rodziców oraz konkretne adresy www narzędzi, aplikacji i stron.
6. Wirtualne festiwale literackie.
Stowarzyszenie Unia Literacka przygotowało niezwykłą akcję: UL z książkami, czyli wyjątkowy wirtualny festiwal literacki. Codziennie o 18 literatki i literaci czytają i rozmawiają – w tygodniu dla młodzieży i dorosłych, a w weekendy dla młodszych czytelników. Wszystkie nagrania dostępne są na stronie Unia Literacka.
Piątek 3.04 – Olga Tokarczuk
Przeczyta stare opowiadanie, sprzed 22 lat, zatytułowane „Próba generalna”. Dziwnym trafem ten krótki tekst stał się dziś bardzo aktualny.
Sobota 4.04 – Grzegorz Kasdepke
Przeczyta opowiadania z dopiero co wydanej książki Nutka. Najbardziej muzykalna pszczoła świata.
Niedziela 5.04 – Joanna Olech
Pokaże najfajniejsze książki dla dzieci i młodzieży (0-14 lat) z minionych dwóch-trzech lat, ulubionych przez siebie autorów.
7. Webinaria.
Pojawia się ich w sieci coraz więcej, ja zapraszam na swoje webinaria nagrane z Centrum Literatury Dziecięcej w Oświęcimiu.
Czytanie pomaga. Literatura jako narzędzie terapeutyczne.
Kto czyta rozumie. Literatura jako narzędzie terapeutyczne, edukacyjne i wychowawcze
Wartościowe książki. Odkrywanie świata wartości w literaturze dla dzieci i młodzieży.
Książka łączy pokolenia. Wykorzystanie literatury w międzypokoleniowej transmisji wartości
8. Szkolenia online z zakresu biblioterapii.
Wiele instytucji ma je w swoim repertuarze, ja zachęcam do zajrzenia na stronę Niepublicznej Placówki Doskonalenia Nauczycieli Perfectus
9. Strona i profile na facebooku Polskiego Towarzystwa Biblioterapeutycznego oraz Kół terenowych.
http://biblioterapiatow.pl/
https://www.facebook.com/biblioterapiatow/
https://www.facebook.com/Biblioterapeuci
https://www.facebook.com/Polskie.Towarzystwo.Biblioterapeutyczne.Poznan/
https://www.facebook.com/PTBkololodzkie/
https://www.facebook.com/Polskie-Towarzystwo-Biblioterapeutyczne-Koło-Sądeckie
https://www.facebook.com/Polskie-Towarzystwo-Biblioterapeutyczne
https://pedagogiczna.pl/pracownia-biblioterapii-opole/
Teoria: biblioterapia – profilaktyka i promocja zdrowia
Początkowo zdrowie było definiowane jako „brak choroby” i uciążliwych objawów somatycznych. Ale już w Konstytucji Światowej Organizacji Zdrowia zwrócono uwagę na wielowymiarowość zdrowia i podkreślono znaczenie odczuć subiektywnych: „zdrowie jest stanem pełnego dobrego samopoczucia fizycznego, psychicznego, społecznego, a nie wyłącznie brakiem choroby czy kalectwa”. Współcześni badacze uwzględniają najczęściej dwa główne wymiary zdrowia – medyczny i społeczny. Podejście medyczne obejmuje pozytywne i negatywne wskaźniki zdrowotne, tj. brak lub występowanie choroby (Szczeklik 2003). W aspekcie społecznym zdrowia upatruje się w zdolności do podejmowania oraz pełnienia ról społecznych możliwych w sytuacji, w której dana jednostka się znajduje (Borecka 1998). Poczuciu dobrostanu sprzyja „psychiczna sprężystość” nazywana rezyliencją czyli umiejętność dostosowywania się do zmieniających warunków, adaptacja w stosunku do otoczenia, zdolność do odzyskiwania utraconych lub osłabionych sił i odporność na działanie szkodliwych czynników. W edukacji zdrowotnej kładzie się nacisk nie tylko na przekaz informacji, ale również na wypracowanie umiejętności i postaw prozdrowotnych. Mają one pomagać w kształtowaniu kompetencji osobowościowych i społecznych, służyć dobremu samopoczuciu jednostki, pozwalać zaadoptować się do wyzwań i zadań, które stawia codzienne życie. Modele edukacji zdrowotnej ulegały wyraźnej ewolucji. Odpowiednio dobrana literatura do działań na rzecz umacniania zdrowia psychicznego i fizycznego może pomagać w odkrywaniu, które wybory, decyzje wspierają rozwój i sprzyjają osiąganiu lepszej jakości życia, a które działania wyraźnie zdrowiu szkodzą.
Znaczenie recepcji dzieła literackiego w procesie terapii
Każde dzieło zostaje dopełnione w procesie recepcji. Czytelnik odbiera literaturę subiektywnie, odnosząc treść do osobistych przeżyć. J. Trzynadlowski w artykule Biblioterapia – złudzenia i nadzieje napisał: „w pojęciu biblioterapii SŁOWO zdolne jest leczyć duszę i pomóc w leczeniu ciała. Chodzi tu o głębsze oddziaływanie psychologiczne słowa i tekstu, i to w określonych kierunkach oraz skutkach częściowo przynajmniej zamierzonych” (1990). Literatura to zaszyfrowany w symbolach tekstu obraz świata wewnętrznego i zewnętrznego. Świat wykreowany w lekturze jest uniwersalny, czytelnik może odnieść go do osobistych doświadczeń, odkrywać zbieżność między własnym życiem a kreacją utworu. W tym znaczeniu akt lektury to kontakt z wartościami, służący pogłębianiu wiedzy, przeżyciom estetycznym, terapeutycznym i funkcjom wychowawczym. Jak trafnie określił argentyński psychiatra Jorge Bucay propagujący wykorzystywanie opowieści w pracy z pacjentami: „bajki, przypowieści, opowiadania, anegdoty mogą być sto razy łatwiej zapamiętane niż tysiąc teoretycznych tłumaczeń, interpretacji psychoanalitycznych czy dokładnych opracowań” (2013). Proces asymilacji wartości, jakie niosą ze sobą lektury, zarówno w trakcie działań biblioterapeutycznych, jak też czytelnictwa „standardowego”, przebiega w sposób zbliżony, jednak odbiór tekstu zawsze jest indywidualny, zależny od jednostkowych upodobań, wrażliwości i wiedzy czytelnika (Fedorowicz 2002).
Uwagi końcowe
Janusz Dunin w monografii Pismo zmienia świat. Czytanie. Lektura. Czytelnictwo napisał, że „do wartości terapeutycznej książki trzeba przekonywać jedynie tych, którzy nie zetknęli się z biblioterapią osobiście, ani nie poznali możliwości, jakie ona stwarza” (1998). Zaprezentowany artykuł stanowił próbę ukazania możliwości wykorzystania literatury w procesie „umacniania” czytelników oraz narzędzi, które mogą nam posłużyć w promocji wartościowych książek. Obcowanie z dziełem literackim może mieć właściwości terapeutycznie wtedy, gdy pomiędzy utworem a odbiorcą zajdą relacje opierające się na trzech zasadniczych funkcjach: sprawiającej przyjemność, łagodzącej napięcie psychiczne oraz prowadzącej do rozwoju (przemiany). Książki mogą stanowić remedium na indywidualne problemy emocjonalne i prowadzić do pozytywnego przewartościowania negatywnych doświadczeń poprzez dostarczanie wzorców osobowych oraz treściowych matryc do interpretacji. Odpowiednio dobrany tekst działa niczym katalizator, „pokazuje” czytelnikowi problem, a w finale prowadzi do etapu przemiany. Pojawiające się przeżycie emocjonalne oraz towarzyszące mu odreagowanie psychicznych napięć i blokad wzmacnia postawę afirmatywną wobec życia i innych ludzi oraz umożliwia kompensację niezaspokojonych potrzeb. Warto pomagać czytelnikom w poszukiwaniach ciekawych i warościowych lektur, dzięki którym „rozsmakują” się w czytaniu, co niewątpliwie umocni dobre samopoczucie i skutecznie zregeneruje zasoby osobiste nadwyrężone w tym trudnym dla nas wszystkich czasie2.
Dr Wanda Matras-Mastalerz
Uniwersytet Pedagogiczny im. KEN w Krakowie
Polskie Towarzystwo Biblioterapeutyczne
Bibliografia
|
#ZostanwDomu, czyli biblioterapeutyczne wsparcie dziecka w trudnym okresie pandemii
Obecna sytuacja okazała się tak trudna, że wszyscy potrzebujemy w niej wsparcia. Ograniczenia, które zostały wymuszone pandemią koronawirusa, sprawiają, że czujemy strach, zagrożenie, głównie zaś poszukujemy informacji, wsparcia ze strony bliskich, więzi. Oczekują tego dorośli i dzieci, którym potrzebne jest szczególne wsparcie psychiczne. Jedną z jego form może być biblioterapia. Właściwie dobrany tekst literacki może przede wszystkim pomóc dziecku zrozumieć tę trudną sytuację, odnaleźć się w niej, wpłynąć pozytywnie na stan emocjonalny. Pragnę się z Państwem podzielić kilkoma pomysłami wykorzystania elementów biblioterapii w pracy online z dzieckiem w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym. Można to zrobić dzięki dostępnym w różnych źródłach online tekstom i scenariuszom. Część z nich jest już gotowa, inne są łatwe do zmodyfikowania tak, by można było pracować z uczniem „jeden na jeden”.
Teksty do bajko- czy biblioterapii znajdą Państwo np. na stronie Biblioteki Pedagogicznej w Skawinie, w zakładce Centrum Literatury Terapeutycznej. Dostępnych jest 5 tomików bajek terapeutycznych o różnej tematyce.
Do pobrania są bajki dla dzieci, które przeżywają lęki, mają negatywne nastawienie do niektórych zadań, źle znoszą porażki, nie dbają o ład i porządek w swoim otoczeniu, kłamią, czy zbyt często wykorzystują multimedia. Tak więc, to tematy teraz szczególnie potrzebne i aktualne. Znajdziecie Państwo też w tych zbiorkach teksty relaksacyjne dla dzieci złych czy zmęczonych. Jeden ze zbiorków pt. Bajkowe sposoby na dziecięce słabostki jest w postaci audiobooka, który – jak się okazuje – jest w tym okresie najłatwiejszą formą przekazu tekstu. Tu nauczyciel znajdzie np. bajki o szacunku, lenistwie czy kłamstwie – zagadnieniach szczególnie ważnych dla dziecka z zachwianym poczuciem bezpieczeństwa lub aktywności.
Teksty terapeutyczne można też pobrać ze stron innych bibliotek, szczególnie zaangażowanych w propagowanie biblioterapii w Polsce. Z pewnością należy do nich Wojewódzka Biblioteka Publiczna i Centrum Animacji Kultury w Poznaniu, na której stronie znajdą Państwo szereg bajek relaksacyjnych, ale i bajkę o niepowodzeniach szkolnych, lęku przed samodzielnością, czy o sposobach przezwyciężania strachu. To teksty wartościowe i bardzo teraz potrzebne, a równocześnie ułatwiające nauczycielowi wykorzystanie elementów biblioterapii w zdalnym nauczaniu.
Po bajki można też sięgnąć tutaj.
Szczególnie cenne będą teksty pomocne dziecku w zrozumieniu tej konkretnej, trudnej sytuacji. Cały cykl takich bajek jest dostępny do pobrania za pośrednictwem wyżej wymienionej zakładki Biblioteki Pedagogicznej w Skawinie, ale i na stronie www.poznan.wyborcza.pl/poznan/7.36001,25811148.koronawirus-w-wersji-dla-dzieci-bajka-o-zlym-krolu-korona-wirusie.html i https://parenting.pl/artur-barcis-napisal-wiersz-dla-dzieci-o-koronawirusie-wyjasnil-dlaczego-powinnismy-zostac-w-domu.
Można też skorzystać z gotowych scenariuszy. Takie od dawna zamieszczane są w kwartalniku Polskiego Towarzystwa Biblioterapeutycznego „Biblioterapeucie”. Wersja online jego numerów do roku 2015 na stronie PTB (może być pomocna tym, którzy szukają pomysłów na wykorzystanie tekstów. Oczywiście będzie to wymagało często dodatkowych przeróbek zadań dla ucznia, na wersję możliwą do realizacji zdalnie, ale jest to z pewnością zależne od inwencji nauczycieli, a tej im nie brakuje.
Przykładem scenariusza dostosowanego do obecnych warunków nauczania jest zamieszczony w zakładce Centrum Literatury Terapeutycznej Biblioteki Pedagogicznej w Skawinie. Stanowi on całość z wcześniej umieszczoną tam bajką pt. „O krainie Pollandi, która nie dała się koronostworkowirusowi”. Są tam gotowe karty pracy, ale też pozostawiona możliwość własnych pomysłów nauczyciela, czyli tego, czego teraz się od niego wymaga.
Lidia Ippoldt
Biblioteka Pedagogiczna w Skawinie
Polskie Towarzystwo Biblioterapeutyczne
|
Bibliografia
|
