Stanowisko ZMP
Zarząd Związku Miast Polskich opublikował „Stanowisko w sprawie pilnej potrzeby uregulowania zasad funkcjonowania systemu oświaty i wychowania w okresie epidemii” (dostępne tutaj). Żąda w nim pilnego rozwiązania kilku „kwestii kluczowych dla funkcjonowania oświaty i wychowania” w czasie epidemii.
Okazuje się, że obecnie najbardziej kluczową kwestią dla Zarządu Związku jest potrzeba specjalnych regulacji przepisów wynagradzania niektórych nauczycieli (m.in. bibliotekarzy, wychowawców świetlic), którzy „z powodów obiektywnych” (według Związku) nie wykonują pracy zdalnej. Dopiero na dalszych miejscach w wykazie spraw kluczowych wymagających pilnego rozwiązania znalazły się np. matury, egzaminy w szkołach podstawowych, sporządzanie arkuszy organizacyjnych.
Wygląda więc na to, że Zarząd Związku Miast Polskich jest najbardziej zainteresowany tym, by wykorzystać pandemię na poszukiwanie sposobu zaoszczędzenia pieniędzy na niektórych nauczycielach, arbitralnie oceniając, którzy z nich pracują, a którzy - z niewyjaśnionych przyczyn - nie mogą tego robić.
Nasza odpowiedź
Podjęliśmy już w tej sprawie działania. Dziś wysłaliśmy do Prezesa Związku Miast Polskich pismo (pierwszy załącznik) wyjaśniające specyfikę pracy zdalnej w szkołach oraz obowiązki nauczycieli bibliotekarzy, które - jak wynika ze Stanowiska - Zarząd Związku Miast Polskich sprowadza wyłącznie do wypożyczania książek. Domagamy się tam odstąpienia od forsowania tak szkodliwych postulatów. Na marginesie warto zaznaczyć, że Zarząd w Stanowisku nie nazywa w ogóle nauczycieli bibliotekarzy czy nauczycieli wychowawców świetlicy nauczycielami, lecz "osobami pracującymi w...".
Do pisma dołączyliśmy opinię prawną Dariusza Skrzyńskiego (drugi załącznik), z której wprost wynika, że postulaty są bezpodstawne oraz wykaz przykładowych zadań zdalnych nauczycieli bibliotekarzy.
Pisma są dostępne jako załączniki poniżej.
Warto zaznaczyć, że Stanowisko ZMP jest tylko postulatem skierowanym do MEN, a Związek nie ma żadnej mocy stanowienia prawa. Świadczy jednak o chęci zarobienia na poszczególnych grupach nauczycieli, więc należy śledzić rozwój sytuacji i w razie potrzeby aktywnie się przeciwstawić.
Treść listu
Szanowny Pan
Zygmunt Frankiewicz
Prezes Związku Miat Polskich
Szanowny Panie Prezesie,
Zwracam się do Pana w związku z przyjętym 1 kwietnia 2020 r. przez Zarząd Związku Miast Polskich i skierowanym do MEN „Stanowiskiem w sprawie pilnej potrzeby uregulowania zasad funkcjonowania systemu oświaty i wychowania w okresie epidemii”.
Zgadzając się z większością postulatów, z zaskoczeniem przyjąłem, że pierwszą z „kwestii kluczowych dla funkcjonowania oświaty” w dobie epidemii jest dla Związku Miast Polskich wykorzystanie jej do obniżenia zarobków arbitralnie wybranych grup nauczycieli i wychowawców.
W omawianym Stanowisku Zarząd ZMP uznał bowiem, że wybrane grupy nauczycieli (nazywane zresztą w Stanowisku „osobami” zamiast – zgodnie z ich funkcją – nauczycielami) z „powodów obiektywnych” nie wykonują pracy zdalnej, więc ich wynagrodzenia powinny być ustalone w szczególny sposób.
Mam wrażenie, że postulat Zarządu może wynikać z braku wiedzy na temat tak szczegółowych kwestii dotyczących organizacji pracy zdalnej w szkołach. Wymienione w Stanowisku grupy nauczycieli realizują bowiem zadania zlecone przez dyrektorów szkół zgodnie z potrzebami i możliwościami poszczególnych placówek, na podstawie obowiązujących przepisów, które przedstawia autorytet z dziedziny prawa oświatowego w załączonej analizie (zał. 3).
Stan epidemii i związane z nią ograniczenia funkcjonowania niemal wszystkich instytucji publicznych nieoczekiwanie wymusiły wprowadzenie wyjątkowych form pracy. Jednak odgórne ograniczenie pracy wymienionych grup nauczycieli do jedynie części ich obowiązków, których akurat nie mogą wykonywać, jest dla nich bardzo krzywdzące, a przede wszystkim niezgodne ze stanem faktycznym, ponieważ ci nauczyciele obecnie pracują.
Ponieważ mamy zdalny kontakt z kilkoma tysiącami nauczycieli bibliotekarzy, posłużę się ich przykładem. Fakt, że nie są w stanie (nie ze swojej winy) fizycznie wypożyczać książek, nie ogranicza im możliwości pracy ani w zakresie swoich obowiązków, ani w zakresie dodatkowych obowiązków zleconych przez dyrektora.
Wypożyczanie książek to jedynie część obowiązków nauczycieli bibliotekarzy, a Zarząd ZMP reprezentujący organy prowadzące powinien być tego świadomy.
Na końcu pisma wymieniłem niektóre z przytaczanych obowiązków, które nauczycielom bibliotekarzom zlecili dyrektorzy (zał. 1 i 2).
Hierarchia postulatów wymienionych w Stanowisku Zarządu sprawia wrażenie, jakby Związek Miast Polskich był najbardziej zainteresowany wykorzystaniem epidemii do znalezienia krótkowzrocznych oszczędności kosztem niektórych nauczycieli. Słuszne postulaty dotyczące m.in. egzaminów czy sporządzania arkuszy organizacyjnych znalazły się na dalszym planie.
Arbitralne ingerowanie ZMP w warunki pracy we wszystkich szkołach bez znajomości ich szczegółowych rozwiązań i potrzeb podważa także autorytet dyrektorów. To oni, na podstawie funkcjonujących już przepisów, mieli i mają prawo oraz obowiązek wskazać (lub nie) nauczycielom zadania potrzebne dla ich szkół i uczniów. Domaganie się zmian w tych regulacjach - już po wewnętrznych ustaleniach i prawie trzech tygodniach trwania pracy zdalnej – oznacza zakwestionowanie podjętych w szkołach zadań, zerwanie uzgodnień i zaufania w sens wspólnych działań.
Czy w urzędach miast pracownicy, którzy wcześniej w częściowym wymiarze pracy zajmowali się czynnościami, których nie da się wykonywać podczas zawieszenia pracy urzędów, zostali pozbawieni części dochodów, jeżeli zlecono im pracę zdalną?
To chęć zmiany stanu faktycznego i odgórnego uznania, że dane grupy nauczycieli nie pracują, podczas gdy to robią, w dodatku na podstawie obowiązujących przepisów.
Szanowny Panie Prezesie, nie ma żadnych podstaw prawnych, aby w sposób szczególny regulować pracę wybranych grup nauczycieli (szczegółowa analiza znajduje się w załączniku). Sytuacja, w której się wszyscy znaleźliśmy, niesie dużo bardzo trudnych wyzwań wymagających współpracy, mobilizowania sił, wspólnego rozwiązywania poważnych problemów. Dotyczy to tym bardziej szkół. Samorządowcy słusznie o taką współpracę apelują – zarówno w kontekście oświaty, jak i innych dziedzin życia. Dlatego nie mają sensu próby wykorzystywania tego czasu do podważania kompetencji oraz zaangażowania dyrektorów szkół i części nauczycieli, napuszczania jednych na drugich, koncentrowania sił i środków na szukanie wątpliwych pretekstów do robienia oszczędności na ich wynagrodzeniach. Jest to – wobec licznych problemów, z którymi musimy się zmierzyć – niekonstruktywne. Nie mówiąc o innych aspektach oceny.
Pozwalam sobie zaapelować do Pana Prezesa o przemyślenie takiego definiowania „kwestii kluczowych dla funkcjonowania oświaty i wychowania” i angażowania samorządów w tego typu próby zarabiania na epidemii.
Na pewno bardziej skuteczne i potrzebniejsze byłoby mobilizowanie całego środowiska do wspólnego rozwiązywania faktycznych problemów.
Z wyrazami szacunku
Juliusz Wasilewski
„Biblioteka w Szkole”
Redaktor naczelny
Zał. 1.
Wykaz niektórych faktycznych zadań zleconych (lub wspólnie ustalonych) przez dyrektorów nauczycielom bibliotekarzom w poszczególnych szkołach, wpisującym się zakres codziennej pracy nauczyciela bibliotekarza:
- komputeryzacja biblioteki (uzupełnianie i porządkowanie katalogu elektronicznego);
- przygotowanie ankiet i statystyk czytelniczych, rekomendacji książek do zakupu, planu pracy biblioteki i scenariuszy zajęć na czas po pandemii (m.in. zajęć biblioterapeutycznych, które w propozycjach wymienił MEN);
- promowanie czytelnictwa w domach, proponowanie uczniom zastępczych źródeł ebooków, rekomendowanie uczniom książek dostępnych w domenie publicznej;
- publikowanie m.in. poprzez wirtualny dziennik konkursów i quizów literackich dla chętnych uczniów;
- realizacja edukacji czytelniczej i medialnej poprzez przesyłanie materiałów na tak aktualne tematy jak np. fake newsy oraz hejt.
Zał. 2
Wykaz niektórych faktycznych zadań zleconych (lub wspólnie ustalonych) przez dyrektorów nauczycielom bibliotekarzom w poszczególnych szkołach niewynikających wprost z katalogu ich obowiązków:
- pomoc nauczycielom przedmiotowym w zakresie przygotowania odpowiednich narzędzi TIK (technologii informacyjno-komunikacyjnej) oraz materiałów online;
- przygotowanie zakupu nagród i dyplomów dla uczniów na koniec roku szkolnego (na co zabraknie czasu w wypadku przedłużenia kwarantanny);
- przygotowanie propozycji materiałów repertuarowych na nadchodzące miesiące;
- przygotowanie materiałów graficznych i multimedialnych dla szkoły, m.in. związanych z BHP, niezbędnych po powrocie uczniów do szkół.
Zał. 3
Opinia prawna na temat wynagrodzenia nauczycieli w czasie zawieszenia działalności szkół w stanie epidemii
Na podstawie art. 30b i art. 30c ustawy z 14.12.2016 r. – Prawo oświatowe (tekst jedn.: Dz.U. z 2019 r. poz. 1148), w przypadkach uzasadnionych nadzwyczajnymi okolicznościami zagrażającymi życiu lub zdrowiu dzieci i młodzieży minister właściwy do spraw oświaty i wychowania, w drodze rozporządzenia, może czasowo ograniczyć lub czasowo zawiesić funkcjonowanie jednostek systemu oświaty, a ponadto może wyłączyć stosowanie niektórych przepisów oraz może wprowadzić w tym zakresie odrębne unormowania, tak aby zapewnić prawidłową realizację celów i zadań tych jednostek.
Na podstawie art. 30b ustawy Prawo oświatowe pierwsze takie rozporządzenie Minister Edukacji Narodowej wydał w dniu 11.03.2020 r. w sprawie czasowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19 (Dz.U. 2020 poz. 410). Zostano ono później zmodyfikowane od 20 marca 2020 r. rozporządzeniem MEN z dnia 20.03 (Dz.U. z 2020 r. poz. 492).
Z kolei na podstawie art. 30c ustawy Prawo oświatowe MEN wydał kolejne rozporządzenie z dnia 20.03.2020 r. w sprawie szczególnych rozwiązań w okresie czasowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19 (Dz.U. z 2020 r. poz. 493). Zostało on już dwukrotnie zmienione: od 25 marca rozporządzeniem MEN z 25.03. (Dz.U. z 2020 r. poz. 530) i od 31 marca rozporządzeniem MEN z 31.03 (Dz.U. z 2020 r. poz. 564).
Ponadto cały czas obowiązuje przepis umożliwiający polecenie pracownikowi, również nauczycielowi, pracy zdalnej - art. 3 ustawy z 2 marca 2020 roku o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dz. U. z 2020 r. poz. 374).
Wskazane przepisy, dają dużo swobody w podejmowaniu decyzji organizacyjnych dyrektorowi, który odpowiada za działanie placówki w okresie epidemii, również w kontekście organizacji pracy przez pracowników. Przepisy te może nie w sposób doskonały, ale umożliwiają ustalenie zasad które mają zastosowanie do wypłaty wynagrodzenia pracownikom, również nauczycielom, którzy wykonują pracę w jednostce (nawet zdalnie), jak i tym którzy pozostają w gotowości do jej świadczenia (art. 81 Kodeksu pracy).
Warto nadmienić, że praca nauczycieli, to nie tylko prowadzenie pensum. Nauczyciel obowiązany jest również wykonywać :
- inne zajęcia i czynności wynikające z zadań statutowych szkoły;
- zajęcia i czynności związane z przygotowaniem się do zajęć, samokształceniem i doskonaleniem zawodowym (art. 42 ust. 2 Karty Nauczyciela).
Nie ma żadnych podstaw prawnych, aby w sposób szczególny regulować pracę nauczycieli bibliotekarzy, czy wychowawców świetlic, a tym bardziej szukać oszczędności wypłaty im pełnego wynagrodzenia, przez wprowadzenie szczególnych regulacji w tym zakresie.
Zalecenia i rekomendacje dla dyrektorów szkół i nauczycieli wydawane przez MEN są jedynie wskazówkami postępowania i nie są wiążące. Dyrektor i nauczyciele musi szukać umocowania prawnego dla swoich działań w odpowiednich przepisach. Są one wystarczające do ustalenia wynagrodzenia dla nauczycieli wykonujących swoje obowiązki, również zdalnie.
Jak każdy nauczyciel i nauczyciele bibliotekarze, czy wychowawcy świetlic, w dobie kształcenia na odległość, wykonują swoje zadania, jakie nakładają na nich przepisy oświatowe, Karta Nauczyciela, czy regulacje statutowe.
Dariusz Skrzyński
Specjalista prawa oświatowego
