Kompetencje czytelnicze stanowią fundament przyszłości. Pozwalają uczyć się szybko i skutecznie. Dlatego tak bardzo należy dbać o budowanie nawyku sięgania po książkę w różnych postaciach. Można w szkole oprócz akcji stworzyć działania projektowe przypominające o wartości wiedzy płynącej ze słowa pisanego oraz pozwalające wyjść poza schemat czytania wyłącznie lektur.

Pytajmy, rozmawiajmy

Gdyby nauczyciel mógł przeznaczyć część lekcji na swobodną rozmowę z uczniami, jego praca pewnie miałaby bardziej ukierunkowany charakter. Byłaby z pewnością skuteczniejsza. W projekcie warto więc zacząć od rozmów i słuchania. Czasami są to spotkania przypadkowe i „korytarzowe”, takie jak te opisane powyżej. Z pewnością przyniosły mi one przekonanie o niegasnącej atrakcyjności czytania. Poznałem wielu uczniów zakochanych w książkach. Tworzenie projektu trzeba zaczynać od poznania środowiska. Nie myślę o sztucznym skracaniu dystansu. Chodzi mi bardziej o wsłuchanie się w to, co młodzież myśli. Jeśli czas pozwala, warto zwrócić uwagę na drobiazgi: biżuterię, napisy na koszulkach, nakrycia głowy. Takie szczegóły często są zaczynem rozmowy. Pytajmy, nie oceniajmy.

Młody człowiek chciałby czytać, często jednak nie wie, od czego zacząć. Do tej pory bowiem książka kojarzyła mu się z przymusem. Czytanie jawi się jako zadanie wymagające niemałego trudu i podlegające ocenie. Za tym zaś stoją stres i presja czasu. Po wielu spotkaniach i rozmowach pora na wnioski. Kilka z nich zadziwia. Oto niektóre z uczniowskich wypowiedzi:

„Czytanie książek jest przyjemne, ale zmuszanie do czytania nie”.
„Najchętniej sięgam po książki, które poleci mi ktoś z rówieśników”.
„Lubię mieć książkę dla siebie, ale po tym jak ją przeczytam, chciałbym w dowolnym momencie oddać ją lub sprzedać komuś innemu”.
„Przy wypożyczaniu książek boję się, że je zgubię, zostawię gdzieś, a potem będę musiał się tłumaczyć lub płacić”.
„Mnie i moich rodziców nie stać na kupowanie książek. Księgarnie znikają, bo i tak są raczej nudne”.
„Nie korzystam z książek w akcji bookcrossing, bo to najczęściej starocie lub wręcz śmieci”.
„Wiem, co to jest antykwariat, ale nigdy w nim nie byłem”.
„Chciałbym w szkole móc czytać to, co chcę i lubię. Jak dorosły człowiek”.

Ktoś mógłby powiedzieć, że skuteczniej uzyskalibyśmy taką wiedzę, przeprowadzając ankietę. Oczywiście. Można więc wykorzystać aplikacje do tworzenia quizów. Rozmowy są jednak lepsze, gdyż pozwalają poznać człowieka, a nie statystyczne ujęcie.

Etap pierwszy – montujemy grupę

Chcąc promować czytelnictwo, zdecydowałem się więc sięgnąć po metodę projektową. Na pierwszym etapie stworzyłem grupę osób zainteresowanych czytaniem. Składała się ona właśnie z tych przypadkowo spotkanych na korytarzach czytelników. Zaprosiłem ich do współpracy. Każdy pasjonował się innym typem literatury, zdecydowaliśmy więc o przygotowaniu spotkania – na wzór sesji popularnonaukowej. Udało się przygotować cztery prezentacje na temat książek i autorów. Oto tematyka poszczególnych wystąpień:

„Powieść fantasy kiedyś i dziś”.
„»Młodzieżówki«, czyli współczesna powieść dla młodzieży. Tematy trudne i aktualne”.
„Powieść kryminalna i sensacyjna na świecie”.
„Powieść milicyjna i kryminały PRL-u”.

Uczestnikami spotkania byli przede wszystkim uczniowie kl. I szkoły średniej. Na tym etapie udało się stworzyć fundament grupy projektowej, a także pozwolić zwykłym uczniom stać się „bohaterami codzienności”. Odnieśli sukces, przełamali swoje słabości, wystąpili publicznie i zostali dostrzeżeni w środowisku. Taki zabieg utrwala spójność grupy. Łączy, tworzy środowisko. Przy okazji spośród uczestników spotkania udało się wyłonić kilka nowych osób także zainteresowanych czytaniem. Przyszli i, zachęceni, zadeklarowali chęć współpracy. Jeśli więc widzimy w szkole osoby czytające, nie chowajmy ich przed światem. Niech będą ambasadorami biblioteki. Niech działają.

Etap drugi – „Antykwariat otwarty”

Mając do dyspozycji grupę chętną do podejmowania dalszych działań, możemy przejść do kolejnych etapów. Ta cześć projektu otrzymała już nazwę „Antykwariat otwarty”.

Pomysł polegał na ogłoszeniu w środowisku akcji zbierania książek. Przekazywali je nam: uczniowie, nauczyciele i rodzice, a czasami niezwiązani ze szkołą ludzie, którzy z mediów dowiedzieli się o naszej akcji. Proces ten trwał ok. 3 tygodni. W tym czasie także dokonywano selekcji otrzymanych pozycji. Zajmowały się tym osoby, które wcześniej wzięły udział w wyżej opisanej sesji, oraz inni – dołączający w trakcie.

Zebraliśmy około sześciuset tytułów z bardzo różnych dziedzin. Selekcja zbioru i przygotowanie do następnego etapu projektu to kolejny tydzień. Nasi księgarze pracowali po lekcjach, starannie klasyfikując książki i dzieląc je na określone działy. Sporo się nauczyli. Rozmawiali, szukali u siebie wsparcia i powoli wyspecjalizowali się w określonych gatunkach i rodzajach. Byli więc gotowi, aby przejść do kolejnego etapu.

W tej części realizacji powołaliśmy jeszcze dwie grupy – plastyczną i organizacyjną.

Etap trzeci – Księgarze, do dzieła!

Pora przejść do zasadniczej części projektu, czyli do upowszechnienia. Mamy już całkiem spore zasoby antykwaryczne. Książki zostały posegregowane. Można zaczynać „sprzedaż”. Tak. Właśnie „sprzedaż”, choć ujętą w cudzysłów. Najbardziej zależy nam bowiem na interakcji pomiędzy potencjalnym czytelnikiem i księgarzem. Chodzi bardziej o rozmowę niż pieniądze. Każda osoba przychodząca do antykwariatu jest traktowana bardzo indywidualnie. Szuka się dla niej odpowiedniej książki i prawie nikt nie wychodzi bez lektury. Ustalanie ceny jest odwróceniem mechanizmu znanego ze sklepu. Klient określa, ile chce zaoferować. Księgarz zaś może proponować klientowi dodatkowe książki za niewielką dopłatą lub wręcz za darmo. W ten sposób stoisko antykwaryczne przekształciło się w klubik dyskusyjny. Miło było patrzeć, jak młodzi ludzie rozmawiają o książkach i wzajemnie sobie pomagają.

Działania wspomagające

Antykwariatowi otwartemu musiały także towarzyszyć działania wspomagające, inaczej projekt nie zyskałby rozgłosu. W tym celu grupa plastyczna przygotowała ulotki oraz plakaty informujące o przebiegu akcji, a także zaplanowała i zrealizowała ciekawą promocję na profilu mediów społecznościowych. Pojawił się też tiktokowy spot. Należy pamiętać o mediach! Zdjęciach i filmikach.

Jak utrzymać spójność grupy? Przede wszystkim doceniać! Nie oceniać. Pozwolić na samodzielność i podejmowanie decyzji. Kreować liderów, ale czuwać nad przebiegiem. Analizować postępy prac i dokonywać korekt.

Finał – kawiarenka i koncert

Finał projektu odbył się w Dniu Języka Ojczystego. Jedna z sal lekcyjnych została wyłączona z planu zajęć po to, aby umiejscowić w niej stoisko z książkami oraz „Kawiarenkę u humanistów”. Postanowiliśmy połączyć antykwariat z miejscem, w którym tego dnia można było wypić herbatę, kawę i zjeść ciasto. Za tę część zadań odpowiadała grupa organizacyjna.

Jedna rzecz warta jest jednak wyróżnienia – kawiarenka miała ciekawe, choć proste menu. Znalazła się w nim np. kawa z kardamonem à la Pożegnanie z Afryką, a ponadto była obsługiwana przez kelnerów, którzy oprócz potraw proponowali książki donoszone do stolików. Można było umilić sobie pobyt lekturą lub wziąć książkę ze sobą.
W ciągu całego dnia, dzięki sprawnej organizacji, przez naszą salę projektową przewinęło się około sześciuset osób – uczniów, nauczycieli, rodziców, a także pracowników szkoły, obecnych i emerytowanych. Klasy przychodziły w czasie lekcji wychowawczych i stawały się uczestnikami małego spektaklu księgarskiego. Z fantazją urządzano więc prezentacje ciekawych edycyjnie egzemplarzy, a nawet udało się przeprowadzić dowcipną licytację białych kruków w formie stand-upowej.

Tego samego dnia w godzinach popołudniowych zorganizowano także koncert piosenek o miłości. Tym samym antykwariat mogła odwiedzić kolejna grupa osób. Czytelnictwo można więc było promować z wykorzystaniem uczniowskich talentów i pasji na wielu różnych poziomach i w połączeniu z formami zwykle niekojarzącymi się z czytaniem. W ten sposób poszerzamy grupę projektową.

Efekty

Zdobyte doświadczenie pomogło stopniowo przesunąć projekt do ostatniego etapu realizacji. Nie chcieliśmy, aby wieki finał zakończył naszą pracę. Dlatego wspólnie z grupą postanowiliśmy utrzymać aktywność antykwariatu.

W ciągu miesiąca odbyły się 3 tygodnie tematyczne. Na każdej przerwie można było przyjść do stoiska, porozmawiać z księgarzami i wybrać dla siebie jakąś książkę. Dzięki projektowi wprowadziliśmy do obiegu około pięciuset pozycji. Uczniowie zdobyli nowe doświadczenia. Nauczyli się pracować w grupie, szanować wysiłek innych i odpowiedzialnie podejmować zadania. Wspólna praca przyczyniła się do silniejszej integracji, dlatego realizację działań polecam np. wychowawcom kl. I szkół średnich. We współpracy z biblioteką przyniesie to dodatkowe korzyści, trudne do osiągnięcia w przypadku pracy opartej wyłącznie na programie nauczania. Tym samym połączenie sił bibliotekarzy i polonistów da dobre efekty.

Dlaczego zdecydowaliśmy się na sprzedaż książek, a nie tylko na ich rozdawanie czy wymienianie? Z obserwacji wynikało, że jeśli coś oferujemy komuś za darmo, to obdarowany nie przydaje przedmiotowi dużej wartości lub uznaje, że w takim zabiegu ukryty jest podstęp. Uznaliśmy, że zachowamy się zgodnie z prawem rynku. Nic nie ma za darmo. Jeśli chcesz otrzymać książkę, określ jej wartość.

Zebrane w antykwariacie i kawiarence środki przeznaczyliśmy na kolejny projekt. Humaniści z mojej grupy są dumni ze swojej pracy, a ja z nich. Uczestnicy przekonali się, że mogą samodzielnie robić rzeczy pożyteczne społecznie – wiele osób dzięki projektowi sięgnęło po książki. Ostatnim elementem naszej pracy jest spektakl teatralny Antyk wariat w konwencji kabaretowej. Pokażemy publiczności parafrazy znanych motywów mitologicznych. Im więcej różnych form, tym większa szansa na sukces.