Wolne Lektury – a co to właściwie jest?
Lektury szkolne to prawdopodobnie pierwsza myśl, która przychodzi do głowy po usłyszeniu „Wolne Lektury”. Skojarzenie jest, oczywiście, prawidłowe, ponieważ początkowo działalność biblioteki koncentrowała się na publikowaniu lektur szkolnych zalecanych przez Ministerstwo Edukacji Narodowej, znajdujących się w podstawie programowej. Zasób ten jednak jest ograniczony – lista lektur jest zamkniętym spisem. Dodatkowo na Wolnych Lekturach udostępniane są tylko te książki, do których wygasły majątkowe prawa autorskie (znajdują się już w domenie publicznej) lub które zostały udostępnione przez autora/ tłumacza/spadkobiercę na jednej z wolnych licencji. Dlatego z biegiem czasu Wolne Lektury przekształciły się w bibliotekę udostępniającą klasykę literatury polskiej i światowej oraz literaturę współczesną do czytania online oraz do pobrania w formatach mobilnych (PDF, MOBI, EPUB, TXT, FB2) i w formie audiobooków. Wszystkie zasoby dostępne są również za pośrednictwem bezpłatnej aplikacji mobilnej Wolne Lektury. Posiadacze urządzeń z systemem Android mogą już z niej korzystać i cieszyć się lekturą w dowolnym miejscu oraz czasie. Aplikację można pobrać z serwisu Google Play. Użytkownicy systemu iOS zyskają do niej dostęp w bliskiej przyszłości.
Zasoby biblioteki liczą ponad 5400 utworów zebranych w 27 kolekcjach tematycznych, takich jak literatura dla dzieci i młodzieży, biblioteczka polonisty, literatura fantastyczna, literatura przygodowa, Wiersz wolny czy O prawach dziecka. Poza wspomnianymi już lekturami szkolnymi uczniowie znajdą w jej zasobach wiele ciekawych książek, które mogą być dla nich przyjemną lekturą i sposobem na oderwanie się od szkolnej rzeczywistości. Wystarczy zerknąć na spis pozycji znajdujących się w kolekcji literatury przygodowej. Młodzi czytelnicy żądni przygód znajdą tutaj między innymi kilka tomów spisanych przez Juliusza Verne’a wchodzących w skład cyklu Niezwykłe przygody. Znajdą tu choćby 20 000 mil podmorskiej żeglugi czy W osiemdziesiąt dni dookoła świata, najpopularniejszą powieść tego francuskiego pisarza – książki idealne dla tych, którym uśmiecha się przygoda. Wkrótce w tej kolekcji znajdzie się również Tajemnicza wyspa – lektura obowiązkowa dla fanów powieści przygodowych.
Natomiast pedagogom i rodzicom szczególnie polecamy kolekcję O prawach dziecka, która powstała we współpracy z Biurem Rzecznika Praw Dziecka. Teksty w niej zgromadzone mają jeden wspólny mianownik – wszystkie poruszają tematykę praw dziecka. Jej podstawę stanowią utwory Janusza Korczaka – zarówno te prozatorskie, skierowane przede wszystkim do młodego czytelnika, jak i te pedagogiczne, które będą doskonałą lekturą dla rodziców i nauczycieli. Dodatkowo znalazło się w niej kilka innych utworów, które poruszają tę ważną tematykę, między innymi Stulecie dziecka autorstwa Ellen Key – książka, która powstała prawie 120 lat temu, ale miejscami jest zatrważająco aktualna, szczególnie tam, gdzie dotyka kwestii nierówności społecznych oraz edukacji i wychowania dzieci.
Ci, którzy jednak przedkładają słowo mówione nad pisane, również znajdą coś dla siebie na Wolnych Lekturach. Zasoby biblioteki to również kilkaset audiobooków czytanych przez takich aktorów, jak: Danuta Stenka, Jan Peszek czy Andrzej Chyra. W tym zbiorze znajdują się między innymi bajki Hansa Christiana Andersena, powieści Honoriusza Balzaca, opowiadania Antona Czechowa czy E.T.A. Hoffmanna. Nagrania można odsłuchać bezpośrednio na stronie lub pobrać je w formatach MP3 i Ogg Vorbis, a następnie słuchać ich na innych urządzeniach. Audiobooki są również dostępne w formacie DAISY dostosowanym do potrzeb osób słabowidzących, niewidomych oraz osób mających trudności z czytaniem.
Ale czy możemy tak po prostu korzystać z tych zasobów?
Odpowiedź jest tylko jedna – tak. Ze wszystkich zasobów dostępnych na Wolnych Lekturach można zgodnie z prawem bezpłatnie korzystać. Większość utworów w bibliotece nie jest objęta majątkowym prawem autorskim i znajduje się w domenie publicznej, co oznacza, że można je swobodnie publikować i rozpowszechniać.
Dodatkowo od kilku lat w bibliotece udostępniane są utwory na wolnych licencjach (Creative Commons oraz Licencji Wolnej Sztuki), dzięki czemu można z nich również bezpłatnie i zgodnie z prawem korzystać. Wśród nich znalazł się między innymi zbiór 18 baśni włoskiego poety Guido Gozzano pt. Srebrna zajęczyca i inne baśnie. Sześć z nich zostało zilustrowanych przez Adama Kołakowskiego – to pierwsza książka z ilustracjami udostępniona na Wolnych Lekturach, które również można dowolnie wykorzystywać. Na wolnej licencji został udostępniony także szósty tom cyklu powieści W poszukiwaniu straconego czasu Marcela Prousta Utracona w tłumaczeniu Magdaleny Tulli. Natomiast w 2017 roku w bibliotece pojawiła się kolekcja Wiersz wolny, w której udostępnionych zostało 21 tomików poetyckich polskich współczesnych autorek i autorów. Fundacja Nowoczesna Polska pozyskała prawa do tych dzieł, a następnie udostępniła je na Licencji Wolnej Sztuki 1.3, która ma charakter trwały – nawet gdyby jutro fundacja przestała istnieć, to prawa do korzystania z utworów należą już nieodwołalnie do całego społeczeństwa.
Wolne Lektury w pracy bibliotekarza
Z zasobów znajdujących się w domenie publicznej i tych udostępnionych na wolnej licencji, a tym samym ze wszystkiego, co znajduje się na Wolnych Lekturach, można korzystać w dowolnie wybrany przez siebie sposób. Ograniczeniem będzie tutaj tylko wyobraźnia i kreatywność bibliotekarza. A więc utwory znajdujące się na Wolnych Lekturach można przeglądać, czytać, pobierać na swoje urządzenia, rozpowszechniać, odsłuchiwać, kopiować, drukować, zamieszczać na swojej stronie internetowej, cytować, tworzyć własne utwory na bazie udostępnionych dzieł, oglądać reprodukcje dzieł sztuki, polecać innym, wykorzystywać w nauce i pracy, prezentować publicznie.
Jak je wykorzystać w szkole? Przede wszystkim polecać je swoim uczniom – pokazać im, że książki to nie tylko nudne ogromne tomiszcza kojarzone przez nich z Trylogią Henryka Sienkiewicza. Przekonać ich, że telefony, które noszą cały czas przy sobie, mogą wykorzystać również w inny sposób, że lekturę nie tylko mogą przeczytać, ale także odsłuchać. A do tego wcale nie muszą wychodzić z domu – z tych zasobów mogą skorzystać w każdej chwili i w dowolnym miejscu. Warto też wykorzystywać zasoby Wolnych Lektur do przygotowywania przedstawień szkolnych, tworzenia gazetek ściennych czy organizowania konkursów.
