Czy potrafimy słuchać?
Biblioteka szkolna to miejsce, do którego uczniowie przychodzą z przymusu, po lektury obowiązkowe lub z własnej chęci, by pożyczyć coś ciekawego do czytania. Są też biblioteki, które stanowią serce szkoły. Co takiego w nich jest? Ano – serce.
Biblioteka szkolna jest miejscem, gdzie uczniowie mogą porozmawiać z innymi o książkach (ale nie tylko), wymienić się swoimi uwagami, polecić innym pewne tytuły, a przede wszystkim – wypożyczyć je. W niektórych szkołach jest raczej zapomnianym, mało uczęszczanym miejscem, do którego zagląda się jedynie po lektury. Czasami organizowany jest jakiś konkurs czytelniczy, ale udział w nim biorą co roku te same osoby, które do biblioteki zaglądają regularnie.
Są jednak placówki, gdzie biblioteka jest jednym z ważniejszych punktów. To właśnie tam na każdej przerwie są tłumy, tam zaglądają nauczyciele dyżurujący, by wspomóc bibliotekarza w utrzymaniu względnego porządku i spokoju. Nie zawsze się to udaje, przyznaję. Jednak to właśnie tam jest serce szkoły.
Mam szczęście prowadzić właśnie taką bibliotekę. Uczniowie przychodzą nie tylko po lektury czy kolejne książki, ale też powiedzieć „dzień dobry”, opowiedzieć o zabawnej historii z lekcji, odłożyć zwrócone książki na półkę, sprawdzić w kalendarzu, jaki jest dzień. Zaglądają w wolnych chwilach, gdy potrzebują pomocy z zadaniem z matematyki lub chcą, by odpytać ich ze słówek z angielskiego. Przychodzą czasami ze łzami w oczach, bo im nie poszło na klasówce, pokłócili się z przyjacielem, ktoś powiedział im przykre słowo. Przychodzą, by powiedzieć, że nie czują się dobrze, zapomnieli kalkulatora czy pokłócili się z rodzicem. Czasami proszą o jakąś radę, ale częściej chcą się po prostu wygadać.
Tylko czy my, nauczyciele, zawsze potrafimy słuchać? Czy znajdujemy czas, który możemy poświęcić uczniowi, poza tym potrzebnym do sięgnięcia po książkę na półce? Czy zawsze zauważamy, że coś jest nie w porządku z którymś uczniem?
Nie, oczywiście. I to nie jest zarzut czy pretensja – to stwierdzenie smutnego faktu. Praca w bibliotece szkolnej, szczególnie w szkołach wiejskich, bardzo często łączona jest z pełnieniem innych obowiązków – prowadzenia lekcji, rolą pedagoga, psychologa i pomocy nauczyciela, przygotowywania akademii i dekoracji, ciągłą zmianą wystroju pomieszczeń bibliotecznych. Dodajmy do tego liczne zastępstwa, przez które prace biblioteczne spadają na sam dół hierarchii zadań do wykonania każdego dnia.
Nawiązanie bliskiej relacji z czytelnikami wymaga ich zaufania. Niełatwo je zdobyć, a jeszcze trudniej utrzymać. Nie wystarczy uśmiech przy podawaniu książki, nie wystarczy zapamiętanie imienia. Trzeba dać od siebie nieco więcej – swoją uwagę. Można spróbować nawiązać rozmowę: „Miło cię dzisiaj widzieć!”, „Świetny wybór! Jak przeczytasz, daj znać, czy ci się spodobała”, „Słyszałam, że ta książka jest bardzo dobra. Polecasz ją?”. Każde zdanie wypowiedziane szczerze jest dobre, by rozpocząć rozmowę.
Rozmowa to nie tylko mówienie
Trzeba jednak pamiętać, że rozmowa to nie tylko mówienie, ale także (a może przede wszystkim) słuchanie. Uważne słuchanie czy też słuchanie współczujące to słuchanie nie tylko słów, ale też przede wszystkim emocji rozmówcy. Nie wymaga od nas ukończenia kursu, wystarczy trzymać się zasady: słuchaj tak, jakby mówił do ciebie najlepszy przyjaciel. W trakcie rozmowy z przyjacielem patrzysz mu w oczy. Patrz też uczniowi! Przyjacielowi przytakujesz i pomrukujesz: „Aha, mhm…”, „Och, naprawdę?!”, „To niesamowite!”. Przytakuj uczniowi! Spójrz na tego młodego, małego człowieka i zobacz w nim swojego przyjaciela. Nie prawisz kazań przyjacielowi w obecności innych – nie praw ich dziecku. Nie traktuj go jak dzieciaka, ale jak partnera w rozmowie. Nie zabierze ci to wiele czasu, a sprawi, że uczniowie dostrzegą ciebie i twoje zaangażowanie.
Ważne jest to, by być w tym szczerym. Nikt inny nie zauważy sztuczności tak, jak dziecko czy nastolatek. Młodzi ludzie są bardzo wyczuleni na najmniejszy objaw sztuczności. Dlatego nie należy usilnie kreować się na „spoko kumpla”, tylko być sobą. Bycie szczerym w swoich uczuciach i poglądach – właśnie to docenią uczniowie. Jeśli ty pokażesz swoją szczerość i otwartość, oni odwdzięczą się tym samym. Zdobywanie czyjegoś zaufania nie trwa tydzień czy miesiąc. A nasi uczniowie też nie spędzają w szkole jednego roku, tylko 8 lat (a nawet 10, jeśli w szkole jest przedszkole), więc masz sporo czasu na kolejne próby.
Uczniowie nie zawsze przychodzą po radę i nie oczekują, że dostaną gotowe rozwiązanie. Nie musisz znać odpowiedzi na każde pytanie, mieć przygotowanych formułek, żeby zareagować na poszczególne problemy młodych ludzi. Czasami brakuje im rozmowy z kimś dorosłym, bo w domu nie otrzymują wystarczającej uwagi od rodziców. Brakuje im uwagi, którą możesz im poświęcić. Nawet minuta zainteresowania z twojej strony może sprawić, że dziecko poczuje się ważne. I kochane.
Jeśli nie zmienisz gazetki na ścianie przez 3 miesiące, jeśli nie odłożysz książek na półkę, jeśli nie zdążysz poukładać pomieszanych książek lub jeśli zorganizujesz jeden konkurs mniej – świat się nie zatrzyma. A obdarowując ucznia momentem uwagi, możesz sprawić, że uwierzy w swoją wartość i będzie pamiętał, że jest dla kogoś ważny. Jego serce zostanie wtedy w bibliotece.
