Planowanie i wybór projektu
Decyzja o modernizacji biblioteki podjęta została przez dyrekcję szkoły z początkiem roku szkolnego 2020/2021. Po analizie potrzeb i przestudiowaniu literatury fachowej na temat aranżacji przestrzeni bibliotecznych zdałyśmy sobie sprawę, że niezbędna będzie współpraca z projektantem wnętrz, który ma doświadczenie w tego typu przedsięwzięciach.
Po okresie poszukiwań dobrych przykładów uwspółcześniania bibliotek rożnego typu i wyszukiwania pracowni doświadczonych w projektowaniu przestrzeni bibliotek wybrałyśmy łódzką pracownię Bardzo Architekci. Firma ta realizowała już projekty dla bibliotek publicznych, co było dla nas bardzo ważne. Współdziałanie z projektantami, którzy znają zadania bibliotek i rozumieją potrzebę ich przemian, pozytywnie wpływa na proces kreowania danego miejsca.
Biblioteka wymagała wielu zmian. Zamiar wykreowania nowej przestrzeni wpłynął na decyzję o uporządkowaniu księgozbioru oraz jego selekcji, a do najważniejszych potrzeb zaliczyłyśmy podział przestrzeni biblioteki na nowe i brakujące obszary – wolnego dostępu, strefy bibliotekarza, relaksacyjny z kawiarenką, miejsce do realizacji projektów, warsztatów i nauki oraz przestrzeń promocyjno-wystawienniczą.
Wolny dostęp w naszej bibliotece dotyczył dotąd wyłącznie wybranej części wolumenów, a układ księgozbioru nie został przekształcony po zmianie typu szkoły. Wciąż funkcjonował układ działowo-alfabetyczny księgozbioru, a nie, jak to jest obecnie w bibliotekach szkół ponadpodstawowych, według UKD.
Po wstępnych rozmowach o koncepcji zmian i wizji lokalnej architekci przygotowali kilka wersji projektu oraz jego wizualizację. Z punktu widzenia obu stron współpraca przebiegałaby jeszcze sprawniej, gdyby siedziba pracowni była w Toruniu. Mimo to współpraca przebiegała wręcz modelowo, bez względu na znaczne wydłużenie czasu realizacji projektu.
Przebieg modernizacji
Prace remontowe rozpoczęły się w przerwie wakacyjnej w 2021 r., po wyprowadzeniu dotychczasowego wyposażenia i księgozbioru (na regałach) z przestrzeni biblioteki do czytelni, pobliskiej sali lekcyjnej i na korytarz.
Remont biblioteki trwał do końca roku kalendarzowego 2021. Została odnowiona podłoga, wygładzono i pomalowano ściany, zmieniono układ przewodów elektrycznych oraz wymieniono oświetlenie (klimatyzacja już była założona).
Biblioteka nie była dostępna dla czytelników wyłącznie przez 1,5 miesiąca – od września do połowy października. Od tego czasu do końca prac remontowych wypożyczane były wyłącznie lektury szkolne, następnie wyselekcjonowane najpopularniejsze tytuły z beletrystyki oraz nowości wydawnicze zakupione w ramach udziału w drugiej edycji Narodowego Programu Rozwoju Czytelnictwa 2.0.
Oficjalne zakończenie modernizacji przypadło na kwiecień 2023 r. Z tej okazji zorganizowano uroczyste otwarcie biblioteki w nowej odsłonie. Na wydarzenie zaproszono władze miejskie i instytucje współpracujące, takie jak: Wojewódzka Biblioteka Publiczna – Książnica Kopernikańska w Toruniu, Biblioteka Pedagogiczna im. prof. gen. Elżbiety Zawackiej, pracowników Katedry Badań Przestrzeni Informacyjnej, Instytut Badań Informacji i Komunikacji, Wydziału Filozofii i Nauk Społecznych UMK oraz nauczycieli bibliotekarzy członków Towarzystwa Nauczycieli Bibliotekarzy Szkół Polskich. Uroczystości relacjonowały miejska prasa i telewizja.
Zakupy nowego wyposażenia
Już w trakcie remontu rozpoczęłyśmy zakupy nowego wyposażenia według projektu przygotowanego przez architektów. Dokumentacja projektu zawierała dokładne informacje, jakie wyposażenie mamy kupić, włącznie z danymi sklepów, w których znajdziemy te produkty. Regały, lada biblioteczna i kawiarenka miały być wykonane przez stolarza. Regały biblioteczne początkowo miały zostać kupione, lecz w trakcie realizacji zamówienia okazało się, że firma przestała je produkować w kolorze wybranym przez projektantów. Dlatego też wykonał je stolarz, co okazało się bardzo korzystnym rozwiązaniem ze względu na wysoką jakość mebli na zamówienie.
Trwająca w tym czasie pandemia, idące za nią braki materiałowe i wzrost cen wydłużyły zakupy do końca roku 2022. Fundusze przeznaczone na wyposażenie musiały zostać dwukrotnie zwiększone, a zakupy rozciągnięte w czasie.
Cały remont i większość wyposażenia finansowane były ze środków własnych szkoły. Część kosztów zakupu regałów dofinansowano ze środków realizowanego u nas w tym czasie projektu w ramach NPRC 2.0.
Prace organizacyjno-techniczne i selekcja
Równolegle z pracami remontowymi realizowane były prace organizacyjno-techniczne nad księgozbiorem. Zaplanowany nowy układ regałów i ich zmniejszona liczba wymagały zmniejszenia księgozbioru. Z pierwotnych wyliczeń wynikało, że należało uszczuplić księgozbiór z 23 tysięcy do ok. 14 tysięcy jednostek. Selekcja objęła: książki zaczytane, książki w nadmiernej liczbie egzemplarzy, dzieła zdekompletowane, niewypożyczane przez lata, literaturę dziecięcą oraz książki o zdezaktualizowanej treści. Selekcja realizowana była pod względem merytorycznym i formalnym. Książki te zostały podzielone na te do ubytkowania oraz te do przekazania jako dary do bibliotek szkół podstawowych oraz biblioteki publicznej na kiermasze książki.
Największą selekcją objęte zostały dział historyczny oraz dział książek obyczajowych. Poszczególne egzemplarze z literatury dziecięcej oraz najstarsze wydania cennych, ale zaczytanych tytułów zostały wyodrębnione i pozostawione w celu zachowania namiastki wcześniejszego charakteru biblioteki. Zostawiłyśmy po jednym egzemplarzu perełek – w szczególności z działu 37, czyli pedagogiki i dydaktyki, które są niedostępne w pobliskich bibliotekach miejskich i pedagogicznych.
W selekcji księgozbioru wsparli nas nauczyciele przedmiotowi, którzy sprawdzali przydatność wolumenów pod kątem swojej dyscypliny i wskazywali nieaktualne materiały metodyczne i dydaktyczne. Wymagało to od nas pracy z każdym egzemplarzem książki.
Liczba założonych prac była bardzo czasochłonna i nieraz trudna do pogodzenia z pozostałymi aspektami pracy bibliotekarza, takimi jak praca z uczniem, opracowywanie nowości wydawniczych, realizacja projektów czy promocja czytelnictwa.
Trudności i korzyści
Głównymi problemami, jakie napotkałyśmy podczas remontu, były:
- konieczność intensywnej selekcji księgozbioru w krótkim czasie;
- wzrost cen surowców;
- oszczędności finansowe w oświacie;
- nieprzewidywalne zdarzenia losowe;
- problemy zdrowotne wykonawców;
- częsty brak czasu na inne czynności bibliotekarskie.
Dzięki modernizacji biblioteka stała się nowoczesną przestrzenią, integralną częścią unowocześnianej szkoły „Kazika”. Zasoby biblioteki stały się bardziej dostępne dla czytelników. Wolny dostęp pozwolił uczniom na buszowanie między regałami i swobodę we własnym doborze interesującej ich literatury. Regał wystawienniczy umożliwia promocję wydarzeń realizowanych w bibliotece oraz wybranych tytułów wydawniczych. Przestrzeń relaksacyjna z kolei pozwala na wygodne zagłębienie się w lekturze, swobodne rozmowy czy wspólne granie w gry planszowe. W dodatku można to robić, popijając kawę lub herbatę.
Bezpośredni kontakt z wieloma materiałami bibliotecznymi aktywizuje użytkowników biblioteki, zwiększa wykorzystanie zasobów oraz pozytywnie wpływa na kształtowanie się nawyków czytelniczych. Wyodrębnienie poszczególnych obszarów wpływa także na kształtowanie relacji towarzyskich i kreowanie różnorodnych projektów grupowych i indywidualnych.
Zamiast starej pracowni komputerowej obecnie do dyspozycji czytelników są cztery laptopy podłączone do drukarki. Mamy też znakomitej jakości rzutnik oraz ekran.
Biblioteka stała się przyjaznym miejscem i bezpieczną przestrzenią dla uczniów. Nowa przestrzeń wzmocniła wdrożenie drobnych form aktywności dla uczniów na czas przerw, okienek i zastępstw.
Po roku funkcjonowania nowej biblioteki jesteśmy pewne, że w projekcie niczego byśmy nie zmieniły. Użytkownicy są zachwyceni biblioteką – zawsze okupowane są szczególnie wygodne kanapy. Bardzo cieszy nas widok uczniów, którzy leżąc na miękkim dywanie, czytają książki lub korzystają z bibliotecznego baru.
Zainwestowane fundusze, wysiłek i wytrwała praca dziś owocują. Warto podjąć działania zmierzające do modernizacji biblioteki szkolnej.
Nasze rady
- Doświadczenia zdobyte podczas pracy nad modernizacją biblioteki wskazują, że przy tak bogatym księgozbiorze i dużym pomieszczeniu niezbędna jest pomoc zawodowych projektantów (najlepiej znających specyfikę potrzeb bibliotek).
- Opracowanie przez bibliotekarzy koncepcji zmian należy poprzedzić analizą nowych światowych trendów w urządzaniu bibliotek, aby dostosować ją do typu biblioteki oraz wieku jej czytelników i oczywiście budżetu szkoły. Jeżeli jest to możliwe, w bibliotece powinny być przestrzeń do przeprowadzania imprez czytelniczych i lekcji oraz miejsce pracy własnej uczniów i nauczycieli.
- Niezbędna jest akceptacja przedsięwzięcia przez dyrekcję szkoły.
- Do projektantów należy się zgłosić z gotową koncepcją, określającą charakter i potrzeby biblioteki.
- Po sporządzeniu kosztorysu modernizacji, gdy będą znane szacunkowe koszty, należy poszukać dodatkowych źródeł finansowania. W kosztorysie należy uwzględnić rezerwę finansową na nieprzewidziane wydatki – np. wzrost cen materiałów lub usług.
- Przed rozpoczęciem remontu należy przeprowadzić selekcję księgozbioru.
- Czas modernizacji może ulec znacznemu wydłużeniu.
- Warto tak zorganizować pracę biblioteki podczas remontu, żeby czytelnicy mogli korzystać z jej zasobów.
