Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe
[statut szkoły, regulamin biblioteki zadania biblioteki szkolnej, inwentaryzacja zbiorów]

ROZDZIAŁ 5 Organizacja kształcenia, wychowania i opieki w szkołach i placówkach publicznych

Art. 98 1. Statut szkoły zawiera w szczególności:
23) organizację biblioteki szkolnej oraz warunki i zakres współpracy biblioteki szkolnej z uczniami, nauczycielami i rodzicami oraz innymi bibliotekami.

Artykuł 98.1 ust. 23 jest m.in. podstawą prawną dla utworzenia regulaminu biblioteki.

Art. 103 1. Szkoła w zakresie realizacji zadań statutowych zapewnia uczniom możliwość korzystania z:
2) biblioteki

Artykuł 103 ust. 1 oznacza, że w każdej szkole publicznej powinna działać biblioteka szkolna.

Art. 104. Organizacja biblioteki uwzględnia w szczególności zadania w zakresie:
1) gromadzenia i udostępniania podręczników, materiałów edukacyjnych i materiałów ćwiczeniowych oraz innych materiałów bibliotecznych, zgodnie z art. 22aj ustawy o systemie oświaty;
2) tworzenia warunków do efektywnego posługiwania się technologiami informacyjno-komunikacyjnymi;
3) rozbudzania i rozwijania indywidualnych zainteresowań uczniów oraz wyrabiania i pogłębiania u uczniów nawyku czytania i uczenia się;
4) organizowania różnorodnych działań rozwijających wrażliwość kulturową i społeczną uczniów, w tym w zakresie podtrzymywania tożsamości narodowej i językowej uczniów należących do mniejszości narodowych, mniejszości etnicznych oraz społeczności posługującej się językiem regionalnym;
5) przeprowadzania inwentaryzacji księgozbioru biblioteki szkolnej, z uwzględnieniem przepisów wydanych na podstawie art. 27 ust. 6 ustawy z dnia 27 czerwca 1997 r. o bibliotekach (Dz. U. z 2012 r. poz. 642 i 908 oraz z 2013 r. poz. 829).

Artykuł 104 pkt 5 jest podstawą prawną dla umożliwienia bibliotekom szkolnym inwentaryzacji zbiorów metodą skontrum. Punkt ten mówi, że inwentaryzacja zbiorów biblioteki szkolnej odbywa się z uwzględnieniem przepisów Ustawy o bibliotekach. Przepisem w tej sprawie, wydanym na mocy Ustawy o bibliotekach, jest Rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 29 października 2008 r. w sprawie sposobu ewidencji materiałów bibliotecznych, które mówi, że właściwą metodą inwentaryzacji w bibliotekach jest skontrum (zob. s. 24). Żeby wszystko było lege artis, w statucie szkoły należy zamieścić zapis, że w szkole przeprowadza się inwentaryzację księgozbioru biblioteki z uwzględnieniem przepisów wydanych na podstawie Ustawy o bibliotekach.

Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty
[podręczniki]

Art. 22aj. Podręczniki i inne materiały edukacyjne w bibliotece szkolnej
1. W bibliotece szkolnej są gromadzone podręczniki, materiały edukacyjne, materiały ćwiczeniowe i inne materiały biblioteczne.
2. Czynności związane z zakupem do biblioteki szkolnej podręczników, materiałów edukacyjnych, materiałów ćwiczeniowych i innych materiałów bibliotecznych oraz czynności związane z gospodarowaniem tymi podręcznikami i materiałami wykonuje dyrektor szkoły.

Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r.
Karta Nauczyciela
[doraźne zastępstwa]

Art. 35.
2a. Przez godzinę doraźnego zastępstwa rozumie się przydzieloną nauczycielowi godzinę zajęć dydaktycznych, wychowawczych lub opiekuńczych powyżej tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć dydaktycznych, której realizacja następuje w zastępstwie nieobecnego nauczyciela.
3. Wynagrodzenie za godziny ponadwymiarowe i za godziny doraźnych zastępstw wypłaca się według stawki osobistego zaszeregowania nauczyciela, z uwzględnieniem dodatku za warunki pracy.

[tygodniowy wymiar zajęć, pensum]

Art. 42.
1. Czas pracy nauczyciela zatrudnionego w pełnym wymiarze zajęć nie może przekraczać 40 godzin na tydzień.
2. W ramach czasu pracy, o którym mowa w ust. 1, oraz ustalonego wynagrodzenia nauczyciel obowiązany jest realizować:
1) zajęcia dydaktyczne, wychowawcze i opiekuńcze, prowadzone bezpośrednio z uczniami lub wychowankami albo na ich rzecz, w wymiarze określonym w ust. 3 lub ustalonym na podstawie ust. 4a albo ust. 7;
2) inne zajęcia i czynności wynikające z zadań statutowych szkoły, w tym zajęcia opiekuńcze i wychowawcze uwzględniające potrzeby i zainteresowania uczniów;
3) zajęcia i czynności związane z przygotowaniem się do zajęć, samokształceniem i doskonaleniem zawodowym.
3. Tygodniowy obowiązkowy wymiar godzin zajęć dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych, prowadzonych bezpośrednio z uczniami lub wychowankami albo na ich rzecz, nauczycieli zatrudnionych w pełnym wymiarze zajęć ustala się, z zastrzeżeniem ust. 2a i 4a, według następujących norm:
Stanowisko nauczyciela – bibliotekarza biblioteki szkolnej: 30 godzin.

Od wielu lat nie ma przepisów prawnych, które określałyby normy zatrudniania nauczycieli bibliotekarzy (w zależności np. od liczby uczniów, wielkości zbiorów, liczby stanowisk komputerowych). Godziny otwarcia biblioteki dla uczniów powinien być określony na początku roku szkolnego. Liczbę godzin w bibliotece podaje dyrektor szkoły w arkuszu organizacyjnym szkoły.

Ustawa z dnia 27 czerwca 1997 r. o bibliotekach
[organizacja bibliotek, obowiązki organizatora]

Art. 8. 1. Biblioteki są organizowane i prowadzone przez podmioty zwane dalej „organizatorami”.
2. Organizatorami bibliotek są:
1) ministrowie i kierownicy urzędów centralnych;
2) jednostki samorządu terytorialnego.
3. Organizatorami bibliotek mogą być także:
1) osoby fizyczne;
2) osoby prawne;
3) jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej.

Art. 9. 1. Organizator zapewnia warunki działalności i rozwoju biblioteki, odpowiadające jej zadaniom.
2. Organizator ma obowiązek zapewnić w szczególności:
1) lokal;
2) środki na:
a) wyposażenie,
b) prowadzenie działalności bibliotecznej, zwłaszcza zakup materiałów bibliotecznych,
c) doskonalenie zawodowe pracowników.

[zadania bibliotek szkolnych, obowiązek prowadzenia biblioteki przez szkoły publiczne]

Art. 22.
1. Biblioteki szkolne oraz biblioteki innych placówek systemu oświaty służą realizacji programów nauczania i wychowania, edukacji kulturalnej i informacyjnej dzieci i młodzieży oraz kształceniu i doskonaleniu nauczycieli. W tym celu w każdej szkole publicznej jest prowadzona biblioteka szkolna.

[Ewidencja materiałów bibliotecznych]

Art. 27.
6. Minister właściwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego w porozumieniu z właściwymi ministrami określi, w drodze rozporządzenia, sposób ewidencji materiałów bibliotecznych, mając na uwadze zapewnienie sprawnej realizacji zadań bibliotek.

Rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 29 października 2008 r. w sprawie sposobu ewidencji materiałów bibliotecznych
[skontrum]

§ 30. 1. Skontrum materiałów polega na:
1) porównaniu zapisów inwentarzowych ze stanem faktycznym materiałów;
2) stwierdzeniu i wyjaśnieniu różnic między zapisami ewidencyjnymi a stanem faktycznym zbiorów oraz ustaleniu ewentualnych braków.
2. Podstawą przeprowadzenia skontrum mogą być zapisy inwentarzowe z ksiąg inwentarzowych, komputerowych baz danych, katalogów topograficznych i innej dokumentacji, a dla materiałów wypożyczonych poza bibliotekę — karty książki, karty czytelników, rewersy.
§ 31. 1. Skontrum materiałów, do których czytelnicy mają wolny dostąp, przeprowadza się co najmniej raz na 5 lat.

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 12 marca 2009 r. w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli oraz określenia szkół i wypadków, w których można zatrudnić nauczycieli niemających wyższego wykształcenia lub ukończonego zakładu kształcenia nauczycieli
[kwalifikacje zawodowe nauczyciela bibliotekarza]

§ 6. 1. Kwalifikacje do zajmowania stanowiska nauczyciela-bibliotekarza, z wyjątkiem bibliotek pedagogicznych, posiada osoba, która:
1) ukończyła studia wyższe w zakresie bibliotekoznawstwa na poziomie wymaganym od nauczycieli danego typu szkoły lub rodzaju placówki oraz posiada przygotowanie pedagogiczne
lub
2) posiada wykształcenie na poziomie wymaganym do zajmowania stanowiska nauczyciela w danym typie szkoły lub rodzaju placówki oraz posiada przygotowanie pedagogiczne, a ponadto ukończyła:
a) studia pierwszego stopnia w zakresie bibliotekoznawstwa lub zakład kształcenia nauczycieli w specjalności bibliotekoznawstwo lub
b) studia podyplomowe lub kurs kwalifikacyjny w zakresie bibliotekoznawstwa,
lub
c) pomaturalne studium bibliotekarskie.
2. Kwalifikacje do zajmowania stanowiska nauczyciela-bibliotekarza w szkołach podstawowych posiada również osoba, która ukończyła zakład kształcenia nauczycieli w specjalności bibliotekoznawstwo.

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 21 maja 2001 r. w sprawie ramowych statutów publicznego przedszkola oraz publicznych szkół

W załącznikach do rozporządzenia przedstawiono ramowe statuty poszczególnych typów szkół. Zapisano w nich, że: „Statut szkoły określa szczegółowo organizację biblioteki szkolnej i zadania nauczyciela bibliotekarza, zgodnie z potrzebami danej szkoły, w szczególności z uwzględnieniem zadań w zakresie:
1) udostępniania książek i innych źródeł informacji,
2) tworzenia warunków do poszukiwania, porządkowania i wykorzystywania informacji z różnych źródeł oraz efektywnego posługiwania się technologia informacyjna,
3) rozbudzania i rozwijania indywidualnych zainteresowań uczniów oraz wyrabiania i pogłębiania u uczniów nawyku czytania i uczenia się,
4) organizowania różnorodnych działań rozwijających wrażliwość kulturową i społeczną.
2. Statut szkoły określa zasady współpracy biblioteki szkolnej z uczniami, nauczycielami i rodzicami (prawnymi opiekunami) oraz innymi bibliotekami”.

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 lutego 2019 r. w sprawie ramowych statutów: publicznej placówki kształcenia ustawicznego oraz publicznego centrum kształcenia zawodowego

Załącznik nr 1. Ramowy statut publicznej placówki kształcenia ustawicznego
§ 5. 1. Statut placówki, w skład której wchodzi szkoła, o której mowa w przepisach wydanych na podstawie art. 117 ust. 5 ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. – Prawo oświatowe, określa:
1) organizację biblioteki placówki i zadania nauczyciela bibliotekarza, zgodnie z potrzebami danej placówki;
2) warunki korzystania z biblioteki przez słuchaczy, nauczycieli i innych pracowników placówki, a także przez inne osoby.

Załącznik nr 2. Ramowy statut publicznego centrum kształcenia zawodowego
§ 5. Jeżeli w centrum zorganizowano bibliotekę, statut centrum określa:
1) organizację biblioteki centrum i zadania nauczyciela bibliotekarza, zgodnie z potrzebami danego centrum;
2) warunki korzystania z biblioteki przez uczniów, słuchaczy, młodocianych pracowników, nauczycieli i innych pracowników centrum, a także przez inne osoby.

Rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 5 listopada 2014 r. w sprawie ramowych statutów publicznych szkół i placówek artystycznych

Załącznik nr 1. Ramowy statut publicznej szkoły artystycznej

§ 11. 1. Szkoła organizuje bibliotekę.
2. Statut szkoły określa organizację biblioteki szkolnej oraz zadania nauczyciela bibliotekarza, zgodnie z potrzebami danej szkoły.

Załącznik nr 2. Ramowy statut publicznej placówki artystycznej – ogniska artystycznego

§ 7. 1. Placówka może zorganizować bibliotekę.
2. Statut placówki określa organizację biblioteki i zadania nauczyciela bibliotekarza, zgodnie z potrzebami danej placówki.

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 lutego 2017 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz podstawy programowej kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej, w tym dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym, kształcenia ogólnego dla branżowej szkoły I stopnia, kształcenia ogólnego dla szkoły specjalnej przysposabiającej do pracy oraz kształcenia ogólnego dla szkoły policealnej

Załącznik nr 2. Podstawa programowa kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej

Zadaniem szkoły podstawowej jest wprowadzenie uczniów w świat literatury, ugruntowanie ich zainteresowań czytelniczych oraz wyposażenie w kompetencje czytelnicze potrzebne do krytycznego odbioru utworów literackich i innych tekstów kultury. Szkoła podejmuje działania mające na celu rozbudzenie u uczniów zamiłowania do czytania oraz działania sprzyjające zwiększeniu aktywności czytelniczej uczniów, kształtuje postawę dojrzałego i odpowiedzialnego czytelnika, przygotowanego do otwartego dialogu z dziełem literackim. W procesie kształcenia i wychowania wskazuje rolę biblioteki (szkolnej, publicznej, naukowej i in.) oraz zachęca do podejmowania indywidualnych prób twórczych.

Wysokie kompetencje czytelnicze wpływają na sukces uczniów w szkole, a w późniejszym życiu pozwalają pokonywać uczniom ograniczenia i trudności związane z mniej sprzyjającym środowiskiem społecznym.

Czytanie jako umiejętność rozumienia, wykorzystywania i refleksyjnego przetwarzania tekstów, w tym tekstów kultury, to jedna z najważniejszych umiejętności zdobywanych przez ucznia w procesie kształcenia.

Dzieci, które dużo czytają, mają bogaty zasób słownictwa, z łatwością nazywają swoje uczucia i wchodzą w relacje z rówieśnikami, rzadziej sprawiają kłopoty wychowawcze, mając lepiej rozwiniętą wyobraźnię umożliwiającą obiektywne spojrzenie na zachowania własne i innych, w konsekwencji lepiej radzą sobie z obowiązkami szkolnymi, a także funkcjonowaniem w społeczności szkolnej.

Ważne jest, aby zainteresować ucznia czytaniem na poziomie szkoły podstawowej. Uczeń powinien mieć zapewniony kontakt z książką, np. przez udział w zajęciach, na których czytane są na głos przez nauczycieli fragmenty lektur, lub udział w zajęciach prowadzonych w bibliotece szkolnej. W ten sposób rozwijane są kompetencje czytelnicze, które ukształtują nawyk czytania książek również w dorosłym życiu.

Załącznik nr 4. Podstawa programowa kształcenia ogólnego dla branżowej szkoły i stopnia

Ważnym zadaniem branżowej szkoły I stopnia jest przygotowanie uczniów do życia w społeczeństwie informacyjnym. Nauczyciele powinni stwarzać uczniom warunki do nabywania umiejętności wyszukiwania, porządkowania i wykorzystywania informacji z różnych źródeł z zastosowaniem technologii informacyjno-komunikacyjnych na zajęciach z różnych przedmiotów.

Realizację powyższych celów powinna wspomagać dobrze wyposażona biblioteka szkolna, dysponująca aktualnymi zbiorami, zarówno w postaci księgozbioru, jak i w postaci zasobów multimedialnych. Nauczyciele wszystkich przedmiotów powinni odwoływać się do zasobów biblioteki szkolnej i współpracować z nauczycielami bibliotekarzami w celu wszechstronnego przygotowania uczniów do samokształcenia i świadomego wyszukiwania, selekcjonowania i wykorzystywania informacji.

Ponieważ środki społecznego przekazu odgrywają coraz większą rolę, zarówno w życiu społecznym, jak i indywidualnym, każdy nauczyciel powinien poświęcić dużo uwagi edukacji medialnej, czyli wychowaniu uczniów do właściwego odbioru i wykorzystania mediów.

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 stycznia 2018 r. w sprawie podstawy programowej kształcenia ogólnego dla liceum ogólnokształcącego, technikum oraz branżowej szkoły II stopnia

Ważnym zadaniem szkoły jest przygotowanie uczniów do życia w społeczeństwie informacyjnym. Nauczyciele wszystkich przedmiotów powinni stwarzać uczniom warunki do nabywania umiejętności wyszukiwania, porządkowania i wykorzystywania informacji z różnych źródeł oraz dokumentowania swojej pracy, z uwzględnieniem prawidłowej kompozycji tekstu i zasad jego organizacji, z zastosowaniem technologii informacyjno-komunikacyjnych.

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 17 marca 2017 r. w sprawie szczegółowej organizacji publicznych szkół i publicznych przedszkoli

§ 17.
2. Arkusz organizacji szkoły określa w szczególności:
9) liczbę godzin pracy biblioteki szkolnej.

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 29 kwietnia 2003 r. w sprawie ramowego statutu publicznej biblioteki pedagogicznej

§ 1.1. Publiczna biblioteka pedagogiczna, zwana dalej „biblioteką”, służy w szczególności wspieraniu procesu kształcenia i doskonalenia nauczycieli, a także wspieraniu działalności szkół, w tym bibliotek szkolnych, oraz placówek, o których mowa w art. 2 pkt 3–5 i 7 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty, zwanych dalej „placówkami”, zakładów kształcenia nauczycieli i placówek doskonalenia nauczycieli.
2. Do zadań biblioteki należy:
2) organizowanie i prowadzenie wspomagania:
b) bibliotek szkolnych, w tym w zakresie organizacji i zarządzania biblioteką szkolną;

Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych

Art. 28. 1. Instytucje oświatowe, uczelnie, instytuty badawcze prowadzące działalność, o której mowa w art. 2 ust. 3 ustawy z dnia 30 kwietnia 2010 r. o instytutach badawczych (Dz. U. z 2020 r. poz. 1383), instytuty naukowe Polskiej Akademii Nauk prowadzące działalność, o której mowa w art. 50 ust. 4 ustawy z dnia 30 kwietnia 2010 r. o Polskiej Akademii Nauk (Dz. U. z 2020 r. poz. 1796), biblioteki, muzea oraz archiwa mogą:
1) użyczać, w zakresie swoich zadań statutowych, egzemplarze utworów rozpowszechnionych,
2) zwielokrotniać utwory znajdujące się we własnych zbiorach w celu uzupełnienia, zachowania lub ochrony tych zbiorów,
3) udostępniać zbiory dla celów badawczych lub poznawczych za pośrednictwem końcówek systemu informatycznego (terminali) znajdujących się na terenie tych jednostek – jeżeli czynności te nie są dokonywane w celu osiągnięcia bezpośredniej lub pośredniej korzyści majątkowej.
2. Zwielokrotnianie, o którym mowa w ust. 1 pkt 2, nie może prowadzić do zwiększenia liczby egzemplarzy utworów i powiększenia zbiorów, odpowiednio użyczanych i udostępnianych na podstawie ust. 1 pkt 1 i 3.

Standardy pracy bibliotek szkolnych (propozycja)

Opracowanie zostało przygotowane przez nauczycieli bibliotekarzy zrzeszonych w Związku Nauczycielstwa Polskiego, Towarzystwie Nauczycieli Bibliotekarzy Szkół Polskich i Stowarzyszeniu Bibliotekarzy Polskich, na podstawie szerokich konsultacji środowiskowych – zarówno wśród praktyków, jak i teoretyków bibliotekarstwa szkolnego.

Standardy powstały, ponieważ:

nowe zadania przypisane bibliotece szkolnej w zreformowanym systemie edukacji powodują konieczność uporządkowania podstaw prawnych regulujących zasady ich funkcjonowania,
niespójność przepisów umożliwiająca ich dowolną interpretację zbyt często prowadzi do nadużyć i łamania prawa,
światowe tendencje dążenia do standaryzacji obligują nasz kraj do stworzenia własnych rozwiązań.

Postulat ogłoszenia standardów jako oficjalnego dokumentu wielokrotnie zgłaszano do resortu edukacji. Bezskutecznie.

Pełny tekst standardów dostępny jest tutaj.

Dokument międzynarodowe

Manifest bibliotek szkolnych (UNESCO/IFLA)

Manifest, autoryzowany przez UNESCO i IFLA (Międzynarodową Federację Stowarzyszeń i Instytucji Bibliotekarskich) w 1988 r., zawiera szereg zaleceń i zadań dla współczesnych bibliotek szkolnych, przy jednoczesnym uwzględnieniu ich różnego stopnia rozwoju na świecie.

Pełny tekst manifestu dostępny jest tutaj.

Aktualne podstawy prawne funkcjonowania biblioteki szkolnej i pracy nauczyciela bibliotekarza

Dokument międzynarodowe

Informacje

Pytania do prawnika

Słowa kluczowe