Dużo niewiadomych
W połowie marca w związku z epidemią koronawirusa władze zarządziły zawieszenie działalności wszystkich szkół. Większość nauczycieli bibliotekarzy rozpoczęła pracę zdalną, niektórzy otrzymali polecenie przychodzenia do pracy i wykonywania zadań administracyjno-technicznych. W momencie pisania tego artykułu nie ma jeszcze informacji, kiedy rząd ogłosi dalsze łagodzenie restrykcji izolacji i powrót uczniów do szkół.
Nie wiadomo także, na jakich zasadach będzie się to odbywało. Nie ulega wątpliwości, że wraz z decyzją o stopniowym odmrażaniu zostaną wyznaczone zasady bezpieczeństwa pracy szkół. Doświadczenie uczy, że mogą to być ogólne wytyczne, które organy prowadzące i dyrektorzy będą dostosowywać do potrzeb i możliwości konkretnych placówek. Nie wiadomo, czy przepisy będą zawierały szczegółowe wytyczne dotyczące bibliotek szkolnych. Prawdopodobnie nauczyciele bibliotekarze będą musieli w jakimś stopniu sami poradzić sobie z bezpieczeństwem swoim i uczniów przebywających w bibliotece.
Muszą być formalne procedury
Dyrektorzy szkół są różni i rozmaicie reagują na potrzeby bibliotek. Jedni narzucają nauczycielom bibliotekarzom swoje zdanie i wydają polecenia bez słowa wyjaśnienia i bez możliwości jakiejkolwiek dyskusji, inni wymagają całkowitej samodzielności w podejmowaniu decyzji, strasząc konsekwencjami w przypadku pomyłek i problemów. Część nauczycieli bibliotekarzy ma szczęście do dyrekcji partnerskiej, z którą się rozmawia, której przedstawia się argumenty i wspólnie podejmuje decyzje. Bez względu na to, jaką mamy dyrekcję, należy pamiętać, że to dyrektor szkoły ustala zasady funkcjonowania szkoły i odpowiada za wszystko, co dzieje na jej terenie. Nauczyciel bibliotekarz odpowiada tylko wtedy, gdy podejmując z własnej inicjatywy działania ryzykowne, narusza przepisy lub polecenia dyrektora. Warto o tym pamiętać, by w przypadku zdarzenia losowego (jak np. oskarżenie rodzica o potencjalne zarażenie jego dziecka) móc odwołać się do obowiązujących zasad lub decyzji dyrekcji placówki wydanej na piśmie, ewentualnie w formie polecenia ustnego.
W okresie epidemii trzeba ściśle, bezwzględnie i bez żadnych wyjątków przestrzegać procedur działania biblioteki, które musi zatwierdzić dyrekcja placówki. Jeśli dyrekcja sama na to nie wpadnie, trzeba, we własnym interesie, domagać się ich opracowania i formalnego wprowadzenia w życie. W razie oporów należy samemu zaproponować te zasady i zażądać zatwierdzenia. Stawką może być zdrowie, a nawet życie czytelników, ich rodzin i samych nauczycieli, a także bezpieczeństwo prawne nauczyciela bibliotekarza.
Jeśli nie będzie dedykowanych bibliotekom szkolnym zasad ogłoszonych przez MEN lub lokalne władze oświatowe, wówczas punktem wyjścia do opracowania szkolnych procedur dla biblioteki powinny być: rekomendacja Biblioteki Narodowej i wytyczne Ministerstwa Rozwoju. Co prawda zostały one opracowane z myślą głównie o bibliotekach publicznych, ale zawierają wskazówki, które można adaptować do warunków wszystkich bibliotek.
Zalecenia obu instytucji państwowych uwzględniliśmy w naszych propozycjach ogólnych zasad funkcjonowania bibliotek szkolnych w trakcie epidemii (zob. ramka). Należy je dostosować do warunków, jakie są w danej szkole.
|
Propozycja organizacji funkcjonowania bibliotek szkolnych w trakcie epidemii
Oprac. na podstawie:
|
Zasady korzystania z biblioteki należy dostosować do zasad bezpieczeństwa obowiązujących w konkretnej szkole, do indywidualnych warunków biblioteki i do sytuacji epidemicznej w rejonie jej działania. Wybierzmy rozsądny kompromis między bezpieczeństwem a troską o wypełnianie przez bibliotekę jej zadań wobec szkoły i uczniów. Nie podejmujmy ryzyka, ale też nie przekreślajmy dorobku biblioteki jako miejsca, które potrafi realizować swoje funkcje i wspierać uczniów. Także w trudnych warunkach. Od tego zależy też przyszła ocena przydatności bibliotek przez uczniów, nauczycieli, dyrektorów, organy prowadzące.
Warto zwrócić uwagę na kilka szczegółów.
- Książki zwracane przez czytelników należy odkładać na 3 dni do wyznaczonego (niedostępnego dla czytelników) miejsca w celu kwarantanny, a wcześniej oznaczyć je datą zwrotu.
- Zaleca się wietrzenie pomieszczeń, dezynfekcję klamek, klawiatur, telefonów, włączników światła i innych powierzchni lub elementów wyposażenia często używanych.
- Nie należy dezynfekować książek.
- Nauczyciel bibliotekarz powinien mieć dostarczone przez pracodawcę, obowiązujące w danej szkole, środki ochrony osobistej i środki do dezynfekcji powierzchni.
- Biblioteka Narodowa zaleca: jeżeli nie ma zabezpieczenia w obowiązujące bibliotekarza środki ochrony, biblioteka nie powinna być otwarta. Warto, by szkoła rozważyła montaż zasłon przezroczystych przy stanowisku bibliotekarza.
- Nawet w niewielkich bibliotekach powinno się ograniczyć część ogólnodostępną. Można zastosować ladę biblioteczną lub ustawić ławkę, która oddzieli czytelników od nauczycieli bibliotekarzy i od zbiorów po okresie kwarantanny.
- Powinna być ustalona bezpieczna procedura wypożyczania i odbierania zbiorów od czytelników, a także procedura dystrybucji podręczników.
Działania te mają na celu eliminację potencjalnego zagrożenia oraz zapewnienie poczucia bezpieczeństwa czytelnikom i bibliotekarzom – pomocne w tym zakresie mogą być przygotowane przez bibliotekę ulotki informujące o tym, jak bibliotekarze postępują ze zwróconymi książkami.
Scenariusze powrotu
Możliwe są różne scenariusze powrotu nauczycieli do pracy. Epidemiolodzy twierdzą, że okres szczególny, w którym będziemy musieli postępować inaczej niż zwykle, może trwać długo, nawet w nowym roku szkolnym.
Część nauczycieli bibliotekarzy już wdrożyła się do nowych zasad postępowania ze zbiorami, odbierając podręczniki i literaturę od odchodzących ze szkół maturzystów – o czym sporo na forum „Biblioteki w Szkole” (https://forum.biblioteka.pl). Uzbrojeni w maseczki i rękawiczki, zachowując odpowiedni dystans do maturzystów, odbierali zbiory i odkładali je do kwarantanny na dłuższy okres. Niektórzy podpisywali maturzystom obiegówki bezpośrednio w bibliotece, inni zostawili listę uczniów z listą książek do oddania, na portierni, a wówczas zbiory przyjmował personel szkoły, odhaczając zwrot przy każdym nazwisku.
Szkoła i biblioteka w okresie częściowego otwarcia, głównie w celu sprawowania opieki nad najmłodszymi uczniami z klas I-III
W tym wariancie do szkół wróci część nauczycieli, ale wciąż nie wiadomo, na jakich zasadach, bo niestety większość decyzji w tym trudnym czasie jest ogłaszana niemal z dnia na dzień, a szczegóły wykonawcze ustalane z marszu, co często zmusza do improwizacji. Być może (ze względu na konieczność rozdzielenia klas na małe grupy) do wspomagania nauczycieli nauczania początkowego będą też angażowani inni przedstawiciele grona pedagogicznego. Pozostali nauczyciele będą nadal pracować zdalnie, według wypracowanych od 16 marca schematów.
Możliwe, że na tym etapie część nauczycieli bibliotekarzy rozpocznie pracę stacjonarną w ograniczonej formie. Na razie wiadomo, że do 26 maja z pewnością nie wrócą do szkół pozostali uczniowie oraz że nie będą się odbywały lekcje w trybie stacjonarnym. Nie będzie więc raczej możliwe udostępnianie księgozbioru w bezpośrednich formach.
W tym okresie część nauczycieli bibliotekarzy będzie się mogła zająć pracą wewnętrzną i administracyjno-techniczną. Zajęć jest wiele – konserwacja zbiorów, komputeryzacja, melioracja katalogów, przejrzenie kartotek, uzupełnienia czy selekcji materiałów, opracowywanie scenariuszy zajęć i imprez na kolejny okres nauki, akcji czytelniczych, aranżacji bibliotek itp. To może być dobry czas np. na spokojnie przeprowadzoną selekcję zbiorów, na którą zazwyczaj nie ma czasu. Do selekcji księgozbioru powinna być powołana przez dyrektora komisja. Może się ona składać nawet z 2 osób (np. wicedyrektor i nauczyciel bibliotekarz).
Biblioteka po powrocie do szkół wszystkich uczniów
Nie wiadomo, czy władze zdecydują się na otwarcie szkół dla wszystkich uczniów przed wakacjami. W dobie licznych ograniczeń życia codziennego, podyktowanych zagrożeniem epidemiologicznym, trudno byłoby znaleźć sens takiej decyzji, ale sytuacja jest dynamiczna. Jeśli władze zdecydują się na pełne uruchomienie szkół pod koniec maja, to trudno sobie wyobrazić, by mógłby to być powrót do takiej szkoły, jaka była przed marcem. Musiałyby być wdrożone specjalne procedury i środki ostrożności.
Jest zatem bardzo prawdopodobne, że w tym roku szkolnym nie będziemy już w szkołach wypożyczać żadnych zbiorów. Otwarta zostaje kwestia zwrotu książek od uczniów. Na pewno powinien być zorganizowany zwrot książek od uczniów kończących szkołę, oczywiście z zachowaniem ustalonych procedur bezpieczeństwa.
|
10 kroków do bezpiecznej pracy biblioteki w czasie zagrożenia epidemiologicznego
|
Rozliczanie uczniów na zakończenie roku szkolnego
Radzę pomyśleć nie tylko o wygodzie i bezpieczeństwie czytelników, ale też o bezpieczeństwie swoim, i twardo egzekwować ustalone z dyrekcją szkoły zasady. Rozważyć sprawną obsługę, wziąć pod uwagę sytuację szczególną, która wymaga więcej czasu i uwagi, pamiętać o terminach związanych z wypisaniem druków do zapłaty za zniszczone podręczniki i konieczności policzenia egzemplarzy każdego tytułu podręcznika.
Rady:
- Nie rozdrabniać się tym razem na przyjmowanie zwrotów literatury w każdej dowolnej chwili i podręczników w wyznaczonych dniach, lecz uzgodnić zwroty łącznie literatury i podręczników w dniach wyznaczonych dla każdej klasy.
- Zaplanować organizację rozliczeń, szczególnie podręczników, uzgodnić terminy z dyrekcją i wychowawcami klas.
- Przygotować sobie kartkę do notatek o rozliczaniu danej klasy – tak, by uprościć potem wyszukiwanie, kto czego nie oddał, i móc szybko poinformować wychowawcę czy rodziców, spisać druki do zapłaty za nieoddane egzemplarze. Dzięki takiej kartce z widokiem całej klasy nauczyciel bibliotekarz ma widoczny w każdej chwili całkowity obraz zadłużeń uczniów.
- Umówić się z wychowawcami klas na termin oddawania zbiorów. Poinformować wcześniej za pośrednictwem wychowawcy lub dziennika elektronicznego o terminie rozliczeń, uczniów, rodziców uczniów.
- Zastosować procedurę, zgodnie z którą każdy uczeń podchodzący do nauczyciela bibliotekarza przynosi książki i podręczniki, każdy egzemplarz po kolei otwiera na stronie z numerem (trzeba liczyć się z tym, że w wyznaczonym terminie książek nie przyniosą wszyscy uczniowie, więc należy wyznaczyć dodatkowy termin – tak, by uczniowie nie oddawali podręczników co chwilę, pojedynczo).
- Odszukać numer na elektronicznej stronie/zakładce danego ucznia lub wyciągnąć kartę z kartoteki i wypisać go.
- Oddawane zbiory uczeń może od razu odkładać we wskazane przez bibliotekarza miejsce na kwarantannę lub układać w kartonie (radzę nie mieszać z sobą podręczników z innymi książkami, ponieważ później rozdzielanie ich zajęłoby więcej czasu niż dopilnowanie segregowania od razu). Podręczniki trzeba będzie na pewno policzyć, by podać dyrekcji liczbę podręczników przeznaczonych do użytku na kolejny rok szkolny (szkoła musi wiedzieć, ile dokupić poszczególnych tytułów).
- Wydzielić oddzielne ławki na zebranie podręczników od danej klasy: np. ławka nr 1 – klasa 4a, ławka nr 2 – klasa 4b; ułatwi to ewentualne sprawdzanie poprawności odpisania egzemplarza z konta ucznia, jak też policzenie egzemplarzy danego tytułu.
- Od razu spisać sobie na oddzielnej kartce dotyczącej danej klasy, czego uczeń nie oddał (numer, tytuł) – ułatwi to sprawne spisanie listy osób, które muszą zapłacić za podręcznik, wypisanie druków do zapłaty.
- Pod koniec każdego dnia poświęcić np. godzinę na spisanie listy osób, które muszą zapłacić za podręcznik (numer, tytuł, wartość), i wypisać druki do zapłaty, przekazać druki wychowawcom (w tym lub następnym dniu).
Biblioteka na początku roku szkolnego 2020/2021
We wrześniu należy się liczyć z dalszym ciągiem pracy w specjalnych warunkach, z zachowaniem szczególnych procedur udostępniania zbiorów. Zasady pracy bibliotek będą w dużym stopniu uzależnione od sytuacji epidemicznej.
Dystrybucja podręczników
W sierpniu do szkół dostarczane będą paczki z podręcznikami. Należy uzgodnić z dyrekcją czas ich kwarantanny. Zgodnie z obecnym stanem wiedzy na temat koronawirusa każda paczka powinna poleżeć zamknięta minimum kilka dni. Nie ulegajmy presji, naciskom, nie wdawajmy się w kłótnie o przyspieszenie procedur.
Podręczniki muszą być wydane jako pierwsze. Te starsze, udostępniane kolejny rok, są już po okresie kwarantanny w bibliotece. Można je wydać od razu, na początku września. Nauczyciele bibliotekarze mają już doświadczenie i potrafią dobrze zorganizować to zadanie. Ze względu na konieczność zachowania bezpieczeństwa należy uzgodnić z wychowawcami terminy odbioru podręczników, planując nieco więcej czasu niż zwykle. Można stosować różne techniki. Oto przykłady.
Zaprosić klasę z wychowawcą, zatrzymać wszystkich blisko wejścia, poprosić każdego ucznia oddzielnie (według listy), zebrać komplet podręczników danej klasy, poprosić ucznia do biurka nauczyciela, spisać numery podręczników.
Przygotować wcześniej komplety podręczników dla każdej osoby, z wpisaniem numerów do bazy, opisaniem na kartce każdego kompletu (np. „4a – Jan Kowalski”), wydawać komplety kolejno każdej wchodzącej do biblioteki osobie. Ten wariant pozwala na krótki pobyt uczniów w bibliotece, ale wymaga więcej pracy przed zaproszeniem uczniów po odbiór podręczników.
| Szczegółowa procedura dystrybucji podręczników opisana jest w dodatku do „Biblioteki w Szkole” nr 6/2019. |
Trudno sobie wyobrazić pełne funkcjonowanie szkoły, w której nauczyciele i uczniowie przez cały czas przebywają w rękawiczkach i maskach ochronnych. Raczej nie jest to możliwe. Jeśli jednak nadal będziemy musieli stosować jakieś formy ochrony, będzie konieczne poddawanie kwarantannie oddawanych zbiorów. Z tego powodu nie będzie możliwa np. szybka wymiana lektur między klasami. Oddawane książki musiałyby być opisywane kartkami z datami przyjęcia, by nie pomylić się w liczeniu dni kwarantanny.
Wypożyczanie książek i inne działania biblioteki
Można zakładać, że wypożyczanie książek będzie się nadal odbywało z zachowaniem wszystkich lub części wcześniej opisanych procedur.
Termin i zasady uruchomienia czytelni będą zależały od sytuacji epidemicznej i decyzji dyrekcji poszczególnych szkół.
Biblioteki będą mogły podejmować różnego rodzaju działania promujące czytelnictwo w formie gazetek ściennych lub konkursów prowadzonych za pośrednictwem internetu.
